مرسوم ترین روش آزمایشگاهی برای تشخیص سرطان پروستات، آزمایش PSA است. ‏آزمایش پروستات تستی واحد، مفید و دقیق‌، برای كشف سرطان پروستات است.

تست فوق یک آزمایش خون بوده كه نخستین بار در دهه ی ۷۰ میلادی ابداع و انجام شد، اما از دهه ۸۰ میلادی به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت.

تعریف PSA

PSA نوعی گلیكوپروتئین است كه علاوه بر پروستات بصورت جزئی در بافت های دیگر بدن مانند پستان، غدد شیری پستان و غدد فوق كلیه نیز ترشح میشود، گرچه عمده ترشح PSA از بافت های پروستات بوده و وابسته به هورمون های اندروژن ( مردانه ) است.

در خون مردان مقدار کمی PSA وجود دارد. افزایش مقدار PSA ممکن است نشان دهنده ی مشکلی در غده پروستات باشد، اما الزاما به منظور سرطان پروستات نیست.

ترشح آن با بلوغ شروع شده و با قطع اندروژن متوقف می شود. وظیفه ی این آنزیم، مایع كردن لخته منی و كمک به باروری بوده و به ٢ شكل آزاد (Free) و باند شده، با سایر پروتئین‌های خون (complex) در گردش خون وجود دارد.

مقدار نرمال PSA

میزان PSA موجود در خون با واحد نانوگرم در میلی لیتر (ng/ml) بیان میشود و بسته به سن، نژاد و حجم پروستات متفاوت است. جدول زیر بطور تقریبی مقدار طبیعی PSA در هر سن را بیان میكند. گرچه بطور كلی، مقدار طبیعی PSA را كمتر از ng/ml ٤ در نظر میگیرند.

• مردان تا سن ٥٠ سال: <3ng/ml
• مردان تا سن ٦٠سال<4ng/ml :
• مردان تا سن ٧٠ سال و بیشتر: <5ng/ml

افزایش PSA لزوما به معنای سرطان پروستات نیست و عوامل محیطی و سایر بیماری های پروستات، نظیر پروستاتیت یا التهاب پروستات نیز میتوانند بر میزان PSA خون تأثیر بگذارند.

طبق تحقیقات ٨٠٪ افزایش PSA، در فاصله ی ng/ml ١٠-٤ بوده و از طرفی عمده ترین دلیل افزایش PSA در این فاصله، بزرگی پروستات (BPH) است و نه سرطان پروستات (Prostate Cancer).

چه چیزی می تواند مقدار PSA خون را افزایش دهد؟

در واقع هر گونه دستكاری پروستات، درمان های تهاجمی، پروستاتیت، عفونت پروستات، نمونه برداری و بیوپسی از پروستات، احتباس ادراری و سونداژ، بزرگی خوش خیم پروستات و سرطان، میزان PSA را افزایش می دهد.

معاینه ركتال (مقعدی) پروستات، باعث افزایش قابل توجه PSA نشده و منجر به اشكال در تشخیص نمی شود. فعالیت شدید فیزیكی، نزدیكی و انزال، منجر به افزایش میزان PSA به مدت ٤٨ ساعت میشوند و بهتر است آزمایش پروستات بعد از این زمان انجام شود.

همچنین در بیمارانی كه به علت احتباس ادراری سونداژ شده‌اند بهتر است آزمایش پروستات پس از ٣ روز و ترجیحا پس از گذشت ١ هفته انجام شود. چاقی، داروهای استاتینی، درمان های هورمونی، رادیوتراپی و جراحی پروستات ،  PSA را كم می كنند.

هم چنین داروی فیناستراید با دوز ٥ میلی گرم روزانه، باعث نصف شدن عدد PSA طی مدت ٦ ماه پس از مصرف آن میشود. نمونه برداری از پروستات نیز باعث افزایش PSA تا ٦ هفته پس از آن میشود.

چه مواقعی باید آزمایش پروستات را انجام داد؟

بهتر است تمامی آقایان از ٥٠ سالگی به بعد، به صورت منظم و سالیانه تحت بررسی آزمایش پروستات قرار بگیرند. در آقایانی كه سابقه ی فامیلی سرطان پروستات وجود دارد (وجود سرطان پروستات در پدر بزرگ، پدر و یا برادر بیمار)، انجام آزمایش پروستات از ٤٥ سالگی می باشد.

در صورتیكه شخص دارای مقادیر بالاتر PSA نسبت به سن باشد و یا میزان افزایش سالیانه PSA بیش از ٠/٧٥ نانوگرم باشد، در صورت رد افزایش PSA بخاطر دلایل ذكر شده، بیمار كاندید نمونه برداری از پروستات میشود.

در بیماران با سابقه نمونه برداری قبلی و یا هر گونه ابهام در تشخیص، بهتر است قبل از انجام نمونه برداری،  MRI  از پروستات جهت تشخیص نواحی مشكوک انجام شود.

هم چنین از میزان نسبت PSA آزاد ‏(Free PSA)  به مقادیر كلی  PSA، جهت حدس زدن احتمال بدخیمی پروستات بهره گرفته میشود، بطوریكه در مقادیر PSA بین ng/ml ١٠-٤، اگر میزان PSA آزاد به PSA  كلی، كمتر از ١٠٪ باشد به نفع بدخیمی پروستات و اگر مقادیر بیش از ٢٥٪ به نفع بزرگی خوش خیم پروستات (BPH) و یا التهاب پروستات ‏ (Prostatit) می باشد.

نمونه برداری از پروستات تحت گاید سونوگرافی، به صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری شدن بوده و تحت بی حسی موضعی قابل انجام است.

دکتر شهریار ناطق جراح کلیه و متخصص ارولوژی