غربالگري نوزادان در سال 1960 و با ابداع تست گاتری آغاز شد. اساس این تست رشد یک باکتری خاص در محیط های کشت معمولی در حضور مقادیر بالای فنیل آلانین در نمونه خون نوزاد می باشد. افزایش این ماده در خون نوزاد منجر به ایجاد بیماری فنیل کتونوری (نوعی عقب ماندگی ذهنی) می شود. بیماری فنیل کتونوری می گویند. تا سال ها، فنيل کتونوري، کم کاری مادرزادي تیروئید و چند بيماري محدود ديگر، تنها بيماري هايي بودند که در برنامه های غربالگري گنجانده می شدند.

از حدود سال 2000 و با بهره گیری از تکنيک MS/MS یا Tandem Mass Spectrometry با استفاده از مقدار کمی نمونه شمار زيادي از اختلالات بيوشيميايي قابل شناسايي شده اند و از همین زمان به بعد برنامه هاي غربالگري بطور گسترده ای در آمريکا، استراليا و اروپا آغاز شده اند.

در حال حاضر در کشورهاي پيشرفته، بيست و نه بيماري (که بيست و دو مورد آن بيماري هاي متابوليک ارثي هستند) در برنامه غربالگري نوزادان گنجانده شده اند. بيست و دو بيماري متابوليک ديگر نيز به همراه اين غربالگري اوليه قابل تشخيص هستند. بيماري هاي ديگري نيز کانديد اضافه شدن به ليست بيماري هاي غربالگري هستند.

در سایر کشورها نیز از 5 تا 30 بيماري در غربالگري نوزادان مد نظر قرار گرفته اند. مزاياي غربالگري گسترده ي نوزادان اين است که از عدم تشخیص یا تشخیص دیرهنگام بيماري ها اجتناب شده و از بسياري از موارد مرگ و میر يا معلوليت شديد ممانعت به عمل مي آید. در بسياري از موارد، بيماري هايي که از طريق غربالگري تشخيص داده مي شوند به سادگي و با اصلاح رژیم های غذایی قابل درمان و کنترل هستند.

غربالگري نوزادان در بهبود پيش آگهي بسياري از اختلالات متابوليک مفيد و مؤثر شناخته شده است. با اين وجود هنوز بر سر طيف بيماري هایی که باید غربالگري شود اختلاف نظر وجود دارد (این امر ناشي از عدم وجود آمار کافي در اين زمينه است).

برخلاف روش هاي رايج غربالگري، MS/MS يک ماده واحد را اندازه نمي گيرد، بلکه مجموعه ای از متابوليت ها را شناسايي و تعيين مقدار مي کند. ارزيابي ها بر روی مقدار کمی خون که از کف پای نوزاد برروی یک کاغذ صافی مخصوص گرفته می شود توسط سیستم MS/MS انجام گشته و مي تواند 60-45 ماده مختلف و نسبت ميان آن ها را اندازه گیری کرده و اطلاعات کافي جهت تشخيص حدود 60 بيماري متابوليک ارائه دهد. البته تفسير اين اطلاعات بسيار پيچيده و سخت مي باشد.

پروتکل های غربالگری نوزادان باید سریع، مقرون به صرفه و قابل انجام برای تمام نوزادان در سراسر کشور باشد.

🔹اختلالات مورد بررسی

بسیاری از مواد غذایی که وارد بدن می شوند باید در مسیرهایی مخصوصی سوخته شده تا بتواند: هم انرژی لازم برای فعالیت سلولها را ایجاد کنند و هم مواد لازم جهت ترمیم سلولی و بافتی را تامین نمایند. به این مسیرها، مسیرهای متابولیسم (سوخت و ساز) بدن گفته می شود که براساس ماده اولیه ای که از آنها تولید و یا سوخته می شود انواع مختلفی پیدا می کنند. مانند: مسیرهای متابولیسم قندها، پروتئین ها، چربی ها و اسیدهای نوکلئیک. در این مسیرها ترکیباتی به نام آنزیم وجود دارند که می تواند تبدیل یک ماده به ماده دیگر را سرعت ببخشند. کمبود این آنزیمها می تواند طیف وسیعی از بیماری ها را در پی داشته باشد.

🔸بیماریهایی که در این غربالگری مورد تشخیص قرار می گیرد، عبارتند از:

1- اختلالاتی که براساس اندازه گیری جرم مولکولی مواد با استفاده از تکنیک MS/MS مشخص می شوند.

2- اختلالاتی که براساس خاصیت ایمنی مواد مشخص می شوند.

گروه اول اختلالات می تواند شامل اندازه گیری موادی باشد که با کمبود آنزیم در مسیرهای متابولیسمی ارتباط دارند. مانند:

1- پروفایل اسیدهای آمینه (روش اندازه گیری MS/MS)

1-1- اختلالات سیکل اوره

1-2- اختلالات اسیدهای آمینه

2- پروفایل آسیل کارنیتین ها (روش اندازه گیری MS/MS)

2-1- اختلالات اسیدهای چرب

2-2- اختلالات اسیدهای آلی

3- سایر اختلالات

سایر اختلالاتی که بر مبنای واکنش های ایمنی مواد مورد نظر بررسی می شوند و عبارتند از: بیماریهای فاویسم، کم کاری مادرزادی تیروئید، کم کاری مادرزادی غده فوق کلیوی، گالاکتوزومی و کمبود بیوتینیداز.

🔸شرایط نمونه برداری

🔻آزمایشهای غربالگری باید بعد از 48 ساعت و حداکثر یک هفته پس از تولد انجام شوند (به نحوی که حداقل 36 ساعت از خوردن شیرِ نوزاد، گذشته باشد).

🔻انجام تست غربالگری در روز اول تولد، قابل اطمینان نبوده و باید مجدداً تکرار شود.

🔻جمع آوری نمونه از نوزادی که با شیر مادر تغذیه نمی شود ممکن است منجر به نتایج منفی کاذب در آزمایش غربالگری شود. این امر بخصوص در مورد فنیل کتونوری و گالاکتوزمی اهمیت دارد. در این نوزادان نمونه گیری مجدد پس از تغذیه با شیر مادر ضروری است.

🔻تغذیه نوزاد از طریق سرم ، نتایج آزمایشهای غربالگری را تحت تاثیر قرار می دهد.

🔻قبل از انجام آزمایش نوزاد، باید به مدت 2 تا 3 ساعت شیر نخورده باشد، رعایت این زمان در کسب نتیجه درست اهمیت دارد.

🔻خونگیری از پاشنه پا نوزاد و برروی کاغذ صافی مخصوص گرفته شود.

🔻از نوزادان نارس (با وزن کمتر از 1500 گرم) یا بیمار باید یک نمونه در روزهای سوم تا پنجم و یک نمونه نیز در یک ماهگی (وزن بیشتر از 2 کیلوگرم) و یا زمان ترخیص از بیمارستان گرفته شود.

🔻اگر در یک نوزاد نارس، نتیجه آزمایش غربالگری نتایج غیر طبیعی و نوزاد دارای علائم بالینی خاصی باشد، برای تائید بیماری باید بلافاصله آزمایش تکرار گردد.

🔻همچنین در نوزادان نارس افزایش فیزیولوژیک 17 – هیدروکسی پروژسترون و کاهش تیروکسین ممکن است مشاهده شود.

🔸شیوع بیماریها

به‌دلیل شایع بودن ازدواج‌های فامیلی در ایران، تقریبا از هر 500 تا 600 نوزاد یکی دچار بیماری‌های متابولیک ارثی است (به غیر از کم کاری مادرزادی تیروئید و فاویسم که شیوع بالاتری دارند)، در صورت عدم‌تشخیص به موقع، در آینده با عوارض شدیدی روبه‌رو خواهد شد. بنابراین بطورکلی با وجودیکه اختلالات متابوليك مادرزادي به تنهايي بيماريهاي نادري هستند اما در مجموع نسبتا شايع می باشد.

🔸علایم و شرایطی که شک به وجود بیماری متابولیک ارثی را در نوزاد برمی انگیزد:

خواب آلودگی

ضعف و بی حالی

استفراغ مکرر

هر گونه تاخیر رشد جسمی و ذهنی

افت مکرر و توجیه نشده قند خون نوزاد

خوب شیر نخوردن و یا امتناع از خوردن شیر

به تجویز قند و کلسیم جواب نمی دهد

تشنج بعد از ۲۴ ساعت اول تولد

استشمام بوی خاص و غیر متعارف در ادرار و سایر ترشحات بدن

رنگ خاص پوست و موی بدن (رنگ خاص بدون شباهت به والدین)

بيماري بدون توضيح، شديد يا پيشرونده

وخامت حال عمومي و كاهش هشياري (بويژه وقتي اين شرايط بدنبال استفراغ، تب و يا ناشتايي بروز كند)

سابقه هرگونه مرگ ناگهانی توجیه نشده در سایر فرزندان و یا اقوام نزدیک بیمار

وجود سابقه ازدواج فامیلی ونشانه های فوق

در ادامه فایل تست های مرتبط با بیماری های متابولیک که در این آزمایشگاه مورد غربالگری قرار می گیرند پیوست می گردد. 

دانلود فایل پیوست