همانطور که می دانیم خانمها با سن یکسان ، قابلیت و توانایی باروری مختلفی داشته و همچنین پاسخ شان به درمانهای تحریک کننده تخمدان بسیار متغییر می باشد.

اصطلاح کاهش ذخیره تخمدان و یا Diminished Ovarian Reserve  = DOR  هم بدین معنی است که در زنانی که قاعدگی منظمی دارند این دو فاکتور در مقاسیه با زنان همسن خودشان کاهش یافته است.


دو معیار مهم برای بررسی ذخیره تخمدان توسط سونوگرافی عبارتست از:

1- شمارش فولیکولهای آنترال Antral Follicle Count 

2- حجم تخمدان و یا Ovariaan Volume


بدین منظور از سه نوع سونوگرافی می توان استفاده نمود:

1- ترانس واژینال

بهترین روش ارزیابی AFC می باشد و حداقل فرکانسی که باید استفاده شود   7MHz  می باشد.

2- ترانس آبدومینال

زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که تنها راه دسترسی به تخمدانها باشد (تخمدانها بصورت قدامی و فوقانی - cranially and anterorly - محوطه شکمی / لگنی قرار بگیرد.

در دختران ویرجین و یا زنانی که مبتلا به درد در ناحیه واژن هستند (واژینیسم) هم می توان از این روش استفاده نمود.

3- ترانس رکتال

در دختران ویرجین و یا مبتلایان به واژینیسم پیشنهاد می شود (حتی از روش ترانس آبدومینال برای برسری ساختارهای لگنی ، بهتر است)

که هر کدامشان می تواند بصورت :

1- دو بعدی و یا Two-dimensional (2D)

2- سه بعدی و یا Three-dimentional (3D)   انجام شود.


شمارش فولیکولهای آنترال و یا AFC

 به مجموع فولیکولهای آنترال که در دو تخمدان شمارش شده ، گفته می شود.

این شمارش در ابتدای فاز فولیکولا (بهتر است روز سوم سیکل) انجام می شود.

در سونوی دو بعدی فولیکولهای که بین 2 تا 10 میلی متر (میانگین قطر اندازه گیری شده) را بعنوان فولیکول آنترال شمرده می شود.

شمارش فولیکولهای آنترال هم یکی از بهترین مارکرهای است که رزرو فانکشنال تخمدان را برای پاسخ به درمان تحریک تخمدان (هم پاسخ ضعیف و هم پاسخ بیش از حد) را پیش بینی می کند.

همینطور شانس بارداری بدنبال IVF را ارزیابی می کند.

تعداد فولیکول کانت کمتر از 5 الی 7 عدد نشان دهنده تخمک گیری پایین و کاهش نرخ زایمان می باشد.

تعداد فولیکول بیش از 20 و یا مساوی آن هم پاسخ بیش از حد تخمدان و ریسک بالایی برای ایجاد سندرم تخمدان بیش تحریک شده و یا Ovarian Hyperstimulation Syndrome می باشد.

تعداد فولیکول کمتر و یا مساوی 4 عدد هم با افزایش ریسک منوپوز طی هفت سال آینده می باشد (میزان نرخ منوپوز در این گروه 35% طی هفت سال آینده است که در گروه با تعداد AFC بالای 4 عدد این نرخ حدود 13% است).

تعداد AFC در هر روز سیکل قاعدگی قابل اندازه گیری  است ولی بدلیل عدم تاثیر نوسانات داخل سیکلی توصیه می شود که در ابتدای فاز فولیکولار این اندازه گیری انجام شود.

نوسانات داخل یک سیکل می تواند به حدود 30% برسد که این اختلاف نمی تواند در انتخاب پروتکل تحریک تخمدان در سیکل های IVF تاثیری بگذارد.

زنانی که از ترکیبات هورمونی نظیر قرص های ضد بارداری خوراکی (OCP) و یا آگونیست های گونادوتروپین استفاده می کنند ، دیده شده که تعداد AFC کاهش می یابد که میزان کاهش بستگی به نوع هورمون و میزان حساسیت افراد دارد.

بنابراین توصیه می شود که AFC در زمان یک سیکل طبیعی اندازه گیری شود.

سونولوژیستی که تعداد فولیکولهای تخمدان را اندازه گیری می کنند حداقل قبل از ریپورت رسمی باید 20 الی 40 بار تحت سوپروایز یک فرد ماهر سونو انجام دهد و سپس بطور رسمی ریپورت کند.


محدودیات سونوگرافی برای شمارش  AFC  در موارد ذیل دیده می شود:

1- وابسته به بیمار و مهارت سونوگرافر دارد.

2- بیمارانی که چاق باشند و بخصوص چربی زیادی در ناحیه واژینال داشته باشند ، به روش ترانس واژینال تصویر واضحی برای شمارش فولیکولها بدست نمی آید.

3- بیمارانی که زخم در ناحیه لگن دارند.

4- بیمارانی که کیست بزرگ داشته و یا اندومتروز دارند.

5- بیمارانی که سابقه قبلی جراحی تخمدان داشته و ممکن است یک سری کیست های داشته باشند که شبیه به فولیکولهای آنترال می باشد.


پیشنهاداتی جهت استاندارد کردن ریپورت سونوگرافی

1- تعیین دقیق روز چندم سیکل 

2- شمارش تعداد فولیکولهایی که قطر بین 2 الی 10 میلی متر در هر تخمدان و همچنین گزارش تعداد کل فولیکولهای دو تخمدانو

3- ثبت روش مورد استفاده برای ارزیابی

4- گزارش حضور فولیکول غالب، کیست و یا تومور

5- گزارش سطح دسترسی تخمدان برای جمع آوری تخمک به روش ترانس واژینال


بررسی حجم تخمدان

- اندازه گیری سه ضلع مختلف هر تخمدان و استفاده از فرمول ذیل برای محاسبه حجم تخمدان (محاسبه حجم یک جسم سه بعدی بیضوی شکل):

  ابتدا قطر طولی تخمدان و سپس قطر عرضــی و بعـد از آن قطــر قدامــــی و خلفـــی مشـــخص گردیـــد،

π/6 × length × width × thickness = 0.523 × length × width × thickness

- سپس میانگین حجم دو تخمدان در یک فرد بصورت Mean Ovarian Valume  گزارش می شود.

- هرچند این معیار ، قابلیت اعتماد محدودی برای اندازه گیری ذخیره تخمدان دارد و بویژه تغییرات بین سیکلی (inter-cycle)  آن قابل اهمیت می باشد.

- استفاده از سونوی سه بعدی ، سبب می شود که خطاهای بین و داخل اپراتوری را بشدت کم می کند.

- حجم تخمدان با با تعداد فولیکولهای آنترال و میزان اووسیت هایی که می توان در تخمک گیری بدست آورد (Oocyte retrieved) همبستگی بالایی دارد ولی با احتمال بارداری رابطه ای ندارد.

- حجم تخمدان کمتر از 3 میلی لیتر و یا میانگین قطر کمتر از 2 سانتی متر، نشان دهنده پاسخ ضعیف تخمدان به داروهای تحریک کننده تخمدان می باشد (ویژگی این معیار بین 80 تا 90% می باشد).



تاریخ انتشار: 11:33:41 1400/03/04