پرولاكتين هورموني است كه از سلول هاي لاكتوتروف هيپوفيز ترشح مي شود. اين هورمون از ۱۹۹ اسيدآمينه تشكيل شده و ساختمان آن مشابه ساختمان هورمون رشد است. نقش اصلي پرولاكتين تحريك رشد و نمو پستان ها و راه اندازي و تداوم شيردهي است. با وجود اين، توليد شير به حضور هورمون هاي انسولين، استروئيدهاي قشرغده فوق كليه، استروژن، پروژسترون و هورمون هاي تيروئيدي هم نياز دارد.
اثرات ديگر پرولاكتين به دستگاه توليد مثل مربوط مي شود. پرولاكتين تعداد گيرنده هاي LH روي جسم زرد تخمدان ها و سلول هاي لايديك بيضه ها را افزايش مي دهد. اين كار، منجر به افزايش ساخت و ترشح پروژسترون در زنان و تستوسترون در مردان مي شود.
پرولاكتين اثرات خود را از راه گيرنده هايي كه فعاليت تيروزين كينازي دارند به انجام مي رساند. گيرنده هاي پرولاكتين تنها در صورت جفت بودن (به شكل ديمر) مي توانند فعاليت كنند. از اين رو، براي فعال كردن آن ها دو مولكول پرولاكتين نياز است.
عوامل اثرگذار بر ترشح
تحريك لمسي نوك پستان و پيرامون آن محرك اصلي ترشح پرولاكتين از لاكتوتروف هاي هيپوفيز است. ترشح پرولاكتين در مردان نيز رخ مي دهد. البته، برخي از نويسندگان عنوان كرده اند كه ترشح اين هورمون در مردان با تحريك نوك پستان آغاز نمي شود.
محرك هاي ديگري كه باعث ترشح پرولاكتين مي شوند:
۱) نزديكي جنسي و تحريك دهانه رحم
۲) تنش هاي روحي و فيزيكي
۳) هورمون آزاد كننده تيروتروپين (TRH)
تعداد گيرنده هاي TRH روي لاكتوتروف ها با فيدبك منفي هورمون هاي تيروئيد كاهش و با استروژن ها افزايش مي يابد. از اين رو، در پي ترشح استروژن در دوران بلوغ، ترشح پرولاكتين افزايش مي يابد و در بارداري افزايش بيشتري نشان مي دهد. استروژن ها باعث تكثير سلول هاي لاكتوتروف نيز مي شوند. ترشح پرولاكتين از عمل نظارتي هيپوتالاموس نيز اثر مي پذيرد. هيپوتالاموس با ترشح دوپامين از ترشح پرولاكتين جلوگيري مي كند.
نارسايي هاي پرولاكتيني
ترشح پايه اي پرولاكتين در حالت عادي به صورت ضرباني و اوج ترشح آن هنگام خواب است. هيچ گونه وضعيت باليني كه با كاهش پرولاكتن مرتبط باشد، گزارش نشده است. اما، اين كمبود در روند شيردهي زناني كه تازه بچه به دنيا آورده اند مي تواند اشكال ايجاد كند.
ترشح بيش از اندازه پرولاكتين با نشانه هاي گوناگوني در زنان و مردان همراه است. در زنان، معمول ترين نشانه ها، قطع قاعدگي، تراوش شير از پستان ها و نازايي است. در مردان معمول ترين نشانه ها، كاهش ميل جنسي، سردرد، سردي، بزرگ شدن پستان ها و ناباروري است. اين اثرات را به عمل مهاري پرولاكتين بر GnRH نسبت داده اند.
چندین عامل مي توانند باعث افزايش بيش از اندازه ترشح پرولاكتين شود:
۱) تومورهاي ترشح كننده ي پرولاكتين؛ اين تومورها در چند سال آرام آرام در هيپوفيز رشد مي كنند.
۲) كمبود ترشح هورمون هاي تيروئيد؛ در اين حالت TRH كه براي جبران افزايش يافته است باعث بالا رفتن پرولاكتين مي شود.
۳) اختلال در كاركرد سلول هاي ترشح كننده دوپامين؛ چنين اختلالي در پي درمان با داروهاي ضد دوپامين نظير كلرپرومازين و هالوپريدول (كه براي درمان شيزوفرني به كار مي روند) و داروي ضد استفراغ متوكلوپرومايد رخ مي دهد.
۴) تنش هاي روحي يا فيزيكي همچون عفونت؛ ترشح پرولاكتين چنان به اثرات تنش حساس است كه جراحت كوچك حاصل از گرفتن نمونه خون از بازو به منظور انجام سنجش هورمون پرولاكتين ممكن است سطح آن را به ميزان چشمگيري افزايش دهد.
سنجش ميزان هورمون
از آن جا كه ميزان توليد و ترشح پرولاكتين از عوامل گوناگوني اثر مي پذيرد، در اندازه گيري آن دقت زيادي بايد به كار برده شود:
۱) بيمار نبايد هيچ گونه دارويي مصرف كرده باشد.
۲) خونگيري ساعت ۸ صبح و به صورت ناشتا انجام گيرد.
۳) نظر به اين كه نيمه عمر پرولاكتين ۳۰ دقيقه و ترشح آن به شدت از تنش (استرس) اثر مي پذيرد، پيش از خونگيري، بيمار به مدت نيم ساعت در محل آزمايشگاه استراحت كند.
۴) تحريك پستان ها به هر دليلي باعث افزايش پرولاكتين مي شود.
۵) هنگام خونگيري سعي شود رگ مناسبي انتخاب گردد. چون با چند بار ورود سوزن به رگ يا عضله، بيمار دچار تنش مي شود و سطح هورمون افزايش مي يابد.
در هر حال چنانچه مقدار پرولاكتين بيش از اندازه ي عادي باشد، بهتر است آزمايش بار ديگر انجام شود و اگر باز هم نتيجه پيشين به دست آمد، براي بار سوم بهتر است بيمار پانزده دقيقه پيش از خونگيري با مالش، سرپستان ها را تحريك كند. اين كار در افراد سالم سطح پرولاكتين را چندان افزايش نمي دهد، اما در افرادي كه سلول هاي لاكتوتروف پركاري دارند، مي تواند پرولاكتين را تا ده برابر افزايش دهد.
از آزمون تحريكي به كمك تزريق TRH نيز مي توان كمك گرفت. در اين حالت، خونگيري پس از تزريق يك آمپول ۲۵۰ ميكروگرمي به بيمار در دقيقه هاي صفر، ۲۰ و ۶۰ انجام می شود. افزايش پرولاكتين در افراد مبتلا به آدنوم هيپوفيز بسيار بسيار شديد است.
تاریخ انتشار: 11:28:48 17/5/1391
