نام اختصاری: Factor IX

سایر نام ها: فاکتور نه انعقادی، فاکتور هموفیلی B، فاکتور کریسمس

بخش انجام دهنده: هماتولوژی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: پلاسمای سیتراته (Na Cit 3.2 %)

حجم نمونه مورد نیاز: 2 ml

شرایط نمونه گیری:

1.   نیاز به ناشتایی نمی باشد.

2.  از مصرف داروهای ضد انعقادی از قبیل هپارین، کومادین (وارفارین)، هیرودین یا آرگاتروبان چند ساعت قبل از انجام آزماش اجتناب شود.

3.  از مصرف ویتامین K پیش از انجام آزمایش خودداری گردد.

ملاحظات نمونه گیری:

1.    نمونه خون را در لوله های با درپوش آبی حاوی ضد انعقاد سیترات سدیم جمع آوری کنید. لوله را  سریعاً سروته نموده و خوب مخلوط نمایید. نسبت خون کامل به ضد انعقاد 9 به 1 می باشد.

2.   نمونه پلاسما باید در لوله یا ویال های پلاستیکی یا سیلیکونی جمع آوری گردد. هر فاکتور انعقادی درخواست شده باید در ویال های مخصوص به خود جمع آوری گردد. کل نمونه باید بایک مجموعه جمع آوری شده، ادغام نمونه غیر قابل قبول است.

3. لوله ها باید به درستی پر شده باشد و به خوبی مخلوط گردد. نمونه را فوراً به آزمایشگاه و بخش انجام دهنده ارسال نمایید.

4.  در کوتاهترین زمان ممکن، نمونه را در دورrpm  2500- 2000  به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ نموده و  پلاسما را جدا نمایید. بهتر است مجدداً پلاسما  را سانتریفیوژ نمایید و پلاسما را در ویال های جداگانه ای انتقال دهید.

5. پس از جداسازی پلاسما، فوراً آن را در - 20 ^oC فریز نمایید.

6. در صورت مصرف هپارین یا وارفارین توسط بیمار، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید. به بیمار اطلاع دهید که مصرف این داروهای ضد انعقاد منجر به نتایج کاذب در جواب آزمایش می گردد.

7. قبل از نمونه گیری مشخصات بیمار و سابقه ابتلا به هرگونه بیماری را یک فرم جداگانه یادداشت نمایید.

8. محل خونگیری را از نظر خونریز ی بررسی نمایید (بویژه در بیماران با سابقه کمبود انعقادی). در صورت خونریزی یا هماتوم فوراً به پزشک مربوطه اطلاع دهید.

9. در صورت نمونه گیری در خارج آزمایشگاه، در کوتاه ترین زمان ممکن نمونه را به آزمایشگاه انتقال دهید. طی انتقال نمونه را بر روی یخ خشک بگذارید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü       نمونه همولیز

ü       نمونه لیپمیک

ü       نمونه ایکتریک

ü       نمونه مویرگی

ü       نمونه سرم (لخته) یا پلاسما غیر سیتراته

ü       ذوب و فریز مکرر نمونه

ü       ماندن نمونه بیش از 4 ساعت در دمای اتاق

ü       لوله نامناسب، پر شدن نامناسب لوله و برچسب اشتباه یا فاقد برچسب بودن لوله آزمایش

شرایط نگهداری:

1.         نمونه خون را در کوتاهترین زمان ممکن سانتریفیوژ نموده و پلاسما را جدا نمایید. ترجیحاً نمونه را تا زمان آزمایش فریز نمایید.

2.       از نگهداری نمونه در یخچال اجتناب نمایید.

3.         نمونه به مدت 4 ساعت در دمای اتاق (15-25 ^oC) ، تا 15 روز در -20^oC ، و تا یک ماه در -80^oC ، پایدار می باشد.

کاربردهای بالینی:

1.        تشخیص نقص مادرزادی فاکتور IX انعقادی

2.        ارزیابی کمبود اکتسابی همراه با بیماری های کبدی،

3.        پایش درمان با ضد انعقادی خوراکی

4.        ارزیابی  کمبود ویتامین K

5.        بررسی زمان ترومبوپلاستین نسبی طولانی شده  (prolonged PTT)

اطلاعات تکمیلی: فاکتور IX یک گلیکوپروتئین با وزن مولکولی تقریباً 55 هزار دالتون می باشد. مقادیر پلاسمایی آن مابین 3-5 mg/L است و در کبد سنتز می شود.  فاکتور IX جهت فعال شدن نیاز به ویتامین K دارد. ویتامین K در کربوکسیلاسیون ریشه های گلوتامیک اسید جهت تثبیت فاکتورIX بر روی پلاکت یا فسفولیپیدهای بافتی در حضور یون کلسیم ضروری است. فاکتور IX توسط دو راه متفاوت فعال می شود.

-         فاکتور XI فعال شده در حضور یون کلسیم، فاکتور IX را به فرم فعال (IXa) تبدیل می کند.

-         فاکتور بافتی: فاکتور VIIa، فاکتور IX را فعال نموده، فاکتور IXa یک کمپلکس آنزیمی متشکل از فسفولیپیدها، یون کلسیم و فاکتور VIIIa را تشکیل می دهد. این کمپلکس سپس فاکتور X را فعال می کند.

روش مرجع: -

روش ارجح: Thromboplastin Time Clot-Based Assay

سایر روشها: Optical Clot Detection، Electromagnetic Mechanical Clot Detection

مقادیر قابل انتظار: 60 – 150%

       با این وجود، هر آزمایشگاه برای خودش باید یک محدوده طبیعی تعیین نماید.

        نوزادان ترم و نوزادان نارس سالم به میزان  ≥% 20  افراد بالغ دارای فعالیت فاکتور IX می باشند. در اطفال بیشتر از 3 ماه سطوح فعالیت فاکتور IX به مقادیر بزرگسالان می رسد.

تفسیر: نتایج بر اساس وضعیت های بالینی و بیولوژیکی بیمار تفسیر می گردد.  این فاکتور در موارد زیر کاهش می یابد.

1.        هموفیلی B؛ شدت هموفیلی به میزان فعالیت این فاکتور بستگی دارد.

       کمتر از 1% : هموفیلی شدید

       1 تا 5 درصد: هموفیلی متوسط

       5 تا 25 درصد : هموفیلی خفیف

2.        کاهش ویتامین K

       درمان با آنتاگونیست های ویتامین K

       کمبود تغذیه ای، اختلال در جذب یا متابولیسم ویتامین K ( بیماری هموراژیک نوزادان، کلستاز، درمان با آنتی بیوتیک ها)

3.        نارسایی کبدی

       سیروز

       هپاتیت

4.        سطح فاکتور IX در حضور مهارکننده این فاکتور کاهش می یابد.

عوامل مداخله گر :

§         این فاکتور از جنس گلیکوپروتئین بوده و به حرارت حساس می باشد. اگر نمونه مدت زیادی در دمای اتاق بماند،  سطح آن کاهش می یابد. ماندن نمونه به مدت بیشتر از 4 ساعت در دمای اتاق موجب کاهش کاذب در سنجش می گردد.

§          استروژن ها و داروهای ضدبارداری خوراکی موجب افزایش سطح فاکتور IX می شود.

§         نتایج حاصل ممکن است در بیمار تحت درمان با داروهای ضد انعقادی محدود گردد. هپارین و حضور  مهار کننده های ترومبین ( برای مثال هیرودین، آرگاتروبان...) در نمونه پلاسما سیتراته ممکن است منجر به کاهش سطوح تخمین فعالیت این فاکتور انعقادی گردد.

§          حضور ضد انعقادهای لوپوسی ممکن است منجر به کاهش سطوح تخمین فعالیت این فاکتور انعقادی گردد.

§            نمونه با همولیز، لیپمی و زردی شدید در نتایج آزمایش تداخل ایجاد می نماید.

توضیحات:

·         فاکتور IX جزئی از مسیر داخلی انعقاد می باشد.

·         در زمان انعقاد این فاکتور مصرف می شود و تولید آن نمی تواند نیاز بدن را به سرعت تامین نماید.

·         در کمبود فاکتور IX، تست PTT غیر طبیعی (Prolanged) و تست PT طبیعی می باشد.

          منابع :

1. کتاب خون شناسي- انعقاد و طب انتقال خون هنري- ديويدسون 2011
2. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
3. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P:418-424
4. Childrens Hospital and clinics of Minnesota: http://www.childrensmn.org/manuals/lab/coagulation/019250.asp
5. Stago co, The STA^® - Deficient IX kit.