نام اختصاری:  Factor X

سایر نام ها: فاکتور ده انعقادی، فاکتور استوارت

بخش انجام دهنده: هماتولوژی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: پلاسمای سیتراته (Na Cit 3.2 %)

حجم نمونه مورد نیاز:  2 ml

شرایط نمونه گیری:

1.   نیاز به ناشتایی نمی باشد.

2.  از مصرف داروهای ضد انعقادی از قبیل هپارین، کومادین (وارفارین)، هیرودین یا آرگاتروبان چند ساعت قبل از انجام آزماش اجتناب شود.

3.  از مصرف ویتامین K پیش از انجام آزمایش خودداری گردد.    

ملاحظات نمونه گیری:

1.  نمونه خون را در لوله های با درپوش آبی حاوی ضد انعقاد سیترات سدیم جمع آوری کنید. لوله را  سریعاً سروته نموده و خوب مخلوط نمایید. نسبت خون کامل به ضد انعقاد 9 به 1 می باشد.

2.  نمونه پلاسما باید در لوله یا ویال های پلاستیکی یا سیلیکونی جمع آوری گردد. هر فاکتور انعقادی درخواست شده باید در ویال های مخصوص به خود جمع آوری گردد. کل نمونه باید با یک خونگیری جمع آوری شده و ادغام نمونه غیر قابل قبول است.

3. لوله ها باید به درستی پر شده باشد و به خوبی مخلوط گردد. نمونه را فوراً به آزمایشگاه و بخش انجام دهنده ارسال نمایید.

4.  در کوتاهترین زمان ممکن، نمونه را در دورrpm  2500- 2000  به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ نموده و  پلاسما را جدا نمایید. بهتر است مجدداً پلاسما  را سانتریفیوژ نمایید و پلاسما را در ویال های جداگانه ای انتقال دهید.

5. پس از جداسازی پلاسما، فوراً آن را در - 20 ^oC فریز نمایید.

6. در صورت مصرف هپارین یا وارفارین توسط بیمار، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید. به بیمار اطلاع دهید که مصرف این داروهای ضد انعقاد منجر به نتایج کاذب در جواب آزمایش می گردد.

7. قبل از نمونه گیری مشخصات بیمار و سابقه ابتلا به هرگونه بیماری را یک فرم جداگانه یادداشت نمایید.

8. محل خونگیری را از نظر خونریز ی بررسی نمایید (بویژه در بیماران با سابقه کمبود انعقادی). در صورت خونریزی یا هماتوم فوراً به پزشک مربوطه اطلاع دهید.

9. در صورت نمونه گیری در خارج آزمایشگاه، در کوتاه ترین زمان ممکن نمونه را به آزمایشگاه انتقال دهید. طی انتقال نمونه را بر روی یخ خشک بگذارید.

 

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü       نمونه همولیز

ü       نمونه لیپمیک

ü       نمونه ایکتریک

ü       نمونه مویرگی

ü       نمونه سرم (لخته) یا پلاسما غیر سیتراته

ü       ذوب و فریز مکرر نمونه

ü       ماندن نمونه بیش از 4 ساعت در دمای اتاق

ü       لوله نامناسب، پر شدن نامناسب لوله و برچسب اشتباه یا فاقد برچسب بودن لوله آزمایش

 

شرایط نگهداری:

1.        نمونه خون را در کوتاهترین زمان ممکن سانتریفیوژ نموده و پلاسما را جدا نمایید. ترجیحاً نمونه را تا زمان آزمایش فریز نمایید.

2.         نمونه را در یخچال نگهداری ننمایید. بویژه هنگامی که فاکتور ده همراه با فاکتور هفت (VII) اندازه گیری می شود.

3.         نمونه به مدت 4 ساعت در دمای اتاق (15-25 ^oC) ، تا 15 روز در -20^oC ، و تا یک ماه در -80^oC ، پایدار می باشد.

کاربردهای بالینی:

1.        تشخیص کمبود مادرزادی فاکتور X انعقادی

2.        تشخیص کمبود اکتسابی فاکتور X همراه با کمبود فاکتورهای II، V و VII

3.        ارزیابی PT و APTT طولانی شده.

4.        پایش درمان با ضد انعقاد خوراکی

5.        ارزیابی اختلالات کبدی (سیروز، هپاتیت)، فیبرینولیزیس، انعقاد منتشر داخل عروقی

6.        بررسی کمبود اکتسابی فاکتور X در طی آمیلوئیدوزیس

اطلاعات تکمیلی: فاکتور ده (X) یک سرین پروتئاز وابسته به ویتامین K  می باشدکه در کبد سنتز می شود. نیمه عمر بیولوژیکی آن 24 تا 48 ساعت می باشد. فاکتور X در هر دو مسیر انعقادی داخلی و خارجی شرکت می کند. فاکتور X پس از فعال شدن، در حضور فاکتور V، کلسیم و فسفولیپید، پروترومبین را در سطح پلاکت ها به ترومبین تبدیل می نماید. ترومبین نیز به نوبه خو فیبرینوژن را به فیبرین تبدیل می کند که به لخته پایداری پلی مریزه می شود. بعلاوه ترومبین فاکتور VII را نیز فعال می سازد تا سبب ادامه تحریک تجمع پلاکتها و پلی مریزه شدن فیبرین گردد. کمبود مادرزادی این فاکتور نادر است و کمبود اکتسابی این فاکتور با بیماری کبدی، درمان با وارفارین، کمبود ویتامین K، آمیلوئیدوز سیستمیک و مهارکننده ها مرتبط است. کمبود ممکن است منجر به طولانی شدن زمان PT و APTT گردد.

روش مرجع: -

روش ارجح: Prothrombin Clot-Based Assay

سایر روشها: Optical Clot Detection، Electromagnetic Mechanical Clot Detection

مقادیر طبیعی: 70 – 150 %

       با این وجود، هر آزمایشگاه برای خودش باید یک محدوده طبیعی تعیین نماید.

        نوزادان ترم و نوزادان نارس سالم به میزان  ≥% 20  افراد بالغ دارای فعالیت فاکتور IX می باشند. در اطفال بیشتر از 3 ماه سطوح فعالیت فاکتور IX به مقادیر بزرگسالان می رسد.

تفسیر:

موارد کمبود اکتسابی این فاکتور بیشتر از موارد کمبود مادرزادی می باشد.

موارد هموزیگوت: فعالیت  <25%

موارد هتروزیگوت: 25% to 50%

عوامل مداخله گر :

§         این فاکتور از جنس گلیکوپروتئین بوده و به حرارت حساس می باشد. اگر نمونه مدت زیادی در دمای اتاق بماند،  سطح آن کاهش می یابد. ماندن نمونه به مدت بیشتر از 4 ساعت در دمای اتاق موجب کاهش کاذب در سنجش می گردد.

§         بیماری کبدی، درمان با وارفارین و کمبود ویتامین A ممکن است منجر به کاهش سطوح فاکتور X گردد.

§            نمونه با همولیز، لیپمی و زردی شدید در نتایج آزمایش تداخل ایجاد می نماید.

§         حضور ضد انعقادهای لوپوسی ممکن است منجر به کاهش سطوح تخمین فعالیت این فاکتور انعقادی گردد.

§         استروژن ها و داروهای ضدبارداری خوراکی موجب افزایش سطح فاکتور X می شود.

توضیحات:

·         فاکتور IX جزئی از هر دو مسیر داخلی و خارجی (مسیر مشترک) سیستم  انعقادی می باشد.

·         در کمبود فاکتور IX، تست PTT غیر طبیعی (Prolanged) و تست PT نیز غیرطبیعی می باشد.

          منابع :

1. کتاب خون شناسي- انعقاد و طب انتقال خون هنري- ديويدسون 2011
2. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
3. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P:418-424
4. Mayo mediacal laboratories: http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/9066