نام اختصاری: Free Test & Total Test

سایر نام ها: تستوسترون توتال و آزاد سرم، Total Testosterone، Free Testosterone، Total and Free Testosterone

بخش انجام دهنده: آنالیز هورمون

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم، پلاسما

حجم نمونه مورد نیاز:  2.5 ml

شرایط نمونه گیری:

1. نیاز به ناشتایی نمی باشد.

2. سطح تستوسترون در ساعات اولیه صبح به حداکثر می رسد، از این رو نمونه خون را باید به هنگام صبح گرفت.

3.  در صورت کاوش با RIA بیمار نباید اخیراً در معرض ایزوتوپ رادیواکتیو قرار گرفته باشد.    

ملاحظات نمونه گیری:

1. با رعایت اصول نمونه گیری از بیمار، نمونه خون وریدی گرفته و آن را در لوله  یا ویالهای های با درپوش قرمز جمع آوری کنید.

2. پس از نمونه گیری، محل  خونگیری را از لحاظ خونریزی یا هماتوم بررسی نمایید.

3. در صورت استعمال داروهای استروئیدی، تیروتیدی، ACTH و گونادوتروپین ها 8 ساعت قبل از انجام آزمایش، در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

4. دانستن سن و جنس بیمار حائز اهمیت است. آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

5.  در روش اندازه گیری با RIA، جهت نمونه گیری از ضد انعقاد EDTA استفاده ننمایید.

6. از جمع آوری نمونه  سرم لیز، ایکتریک و یا لیپمیک اجتناب نمایید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      همولیز شدید نمونه.

ü      ذوب و فریز مکرر نمونه.

شرایط نگهداری:  نمونه خون وریدی گرفته شده باید در ویالهای های با درپوش قرمز جمع آوری گردد. پس از جدا سازی سرم، نمونه به مدت 14 روز در 4^o C  و دو ماه در -20 ^o C پایدار است.

اطلاعات تکمیلی:

تستوسترون که توسط سلول­های لیدیگ بیضه ترشح شده، می‏تواند به یک آندروژن قوی‏تر به نام دی‏هیدروتستوسترون (DHT) و یا یک هورمون استروژنیک به نام استرادیول (E2) تبدیل شود. تبدیل شدن به DHT در بافت‏های حاوی آنزیم 5– آلفاردوکتاز مثل پوست و پروستات اتفاق می‏افتد در حالی که تبدیل شدن به E2 در بافت‏های حاوی آنزیم آروماتاز یعنی بافت چربی و پستان صورت می‏گیرد. ترشح تستوسترون عمدتاً وابسته به تحریک سلول­های لیدیگ بیضه توسط LH هیپوفیز است که ترشح خود LH هم وابسته به تحریک سلول­های گنادوتروفیک هیپوفیز توسط هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) از هیپوتالاموس می­باشد. افزایش سطح سرمی تستوسترون سبب سرکوب سطوح سرمی LH می‏شود در حالیکه کاهش تستوسترون سرم منجر به افزایش واضح LH سرم خواهد ‏شد. تستوسترون دارای تغییرات در طی روز است به این صورت که سطوح پیک سرم 8-4 صبح و سطوح حداقل آن در 8- 4 شب است. در گردش خون حدود 65%  از تستوسترون متصل به گلوبولین اتصالی هورمون جنسی (SHBG)، حدود 32-30%  متصل به آلبومین و حدود 4-1%  به صورت آزاد است. 

کاربردهای بالینی و تفسیر آزمایش:

 ● توتال تستوسترون در مقابل تستوسترون آزاد: برای اکثر اهداف بالینی، اندازه‏گیری تستوسترون توتال تمام اطلاعات تشخیصی ضروری را تأمین می‏کند. اندازه‏گیری تستوسترون آزاد ندرتاً مورد پیدا می‏کند ولی ممکن است در بیماران چاقی که گاهی غلظت SHBG آنها پایین است و تستوسترون توتال پایین خوانده می‏شود، مفید باشد.
 ● سندرم تخمدان پلی‏کیستیک : (PCOS) بیماران مبتلا به این سندرم عدم تخمک‏گذاری همراه با هیرسوتیسم، آکنه و ریزش موی الگوی مردانه دارند. در اکثر بیماران تستوسترون سرم بالاست.
● هیرسوتیسم زنان: تشخیص افتراقی هیرسوتیسم در یک زن بزرگسال عبارت است از:
الف PCOS -
ب- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال با شروع دیرهنگام  (late - onset)
ج- سندرم کوشینگ
د- تومورهای مترشحه هورمون آدرنال یا تخمدان
ه- هیرسوتیسم ایدیوپاتیک که تستوسترون سرم بطور تی‏پیک طبیعی است.
●  هیپوگنادیسم مردان: این بیماری با عدم کفایت یا نارسایی اولیه بیضه با تستوسترون پایین سرم و افزایش LH و FSH مشخص می‏گردد.
●  سندرم عدم حساسیت به آندروژن: در جنینی که ژنوتیپ XY 46 دارد، تستوسترون و DHT به رسپتور آندروژن در هسته متصل شده تا واسطه تکامل دستگاه تناسلی داخلی و خارجی گردند. هنگامی که به علت جهش ژنتیکی گیرنده آندروژن در هسته وجود نداشته باشد یا غیرفعال باشد، فردی که ژنوتیپ مردانه داشته دارای فنوتیپ زنانه می‏شود یعنی دستگاه تناسلی خارجی زنانه، تکامل پستان‏ها و رفتار زنانه خواهد داشت. این اختلال به صورت تاریخچه‏ای سندرم testicular feminization خوانده می‏شود ولی امروزه مجدداً سندرم عدم حساسیت به آندروژن نامگذاری شده است.
●  سندروم داون و سندرم کلاین فلتر: تستوسترون می‏تواند در حداقل محدوده طبیعی یا پایین‏تر از آن باشد. در مواقعی که حتی تقریباً تستوسترون طبیعی است سطوح LH افزایش یافته است.

● در برداشت دو بیضه (ارکیدکتومی) و سیروز کبدی سطح تستوسترون کاهش می یابد.

● در سندروم Stein-Leventhal  سطح تستوسترون بطور خفیف افزایش می یابد.
 ● سوء استفاده از استروئید آنابولیک در ورزشکارانی که هورمون­های آندروژنیک مصرف می‏نمایند  منجر به سرکوب تولید هورمون­های آندوژن می‏شود. 

روش مرجع: رادیو ایمونو اسی ((RIA

روش ارجح: RIA

سایر روشها: ELISA،  فلوئورومتری، کمی لومینوسانس، کروماتوگرافی گاز- مایع، استخراج با ایزوتوپ دوبل- الکترون کاپچر (capture-electron)،اولترافیلتراسیون.

مقادیر طبیعی:
* توتال: کمتر از 1 سال: تعیین نشده
9- 1 سال: کمتر از 40 ng/dl
جنس مذکر:  11- 10 سال: کمتر از 200 ng/dl
13- 12 سال: کمتر از 800 ng/dl
 14 سال: کمتر از 1200 ng/dl
16- 15  سال: 100 -1200 ng/dl
18-  17 سال: 300 -1200 ng/dl
40-  19سال: 300 - 950 ng/dl
بالای 40 سال: 240 – 950 ng/dl
جنس مؤنث: 11-10 سال: کمتر از 75 ng/dl
16- 12 سال: کمتر از 120 ng/dl
18- 17 سال: 20 -120 ng/dl
بالای 18 سال:  20 - 80 ng/dl
* تستوسترون آزاد:

مذکر:   9 - 30 ng/dl
مؤنث:  0.3 - 1.9 ng/dl 

عوامل مداخله گر :

·         SHBG و دی هیدرو اپی آندروستون (DHEA) ممکن است در روش RIA  در سنجش تستوسترون تداخل ایجاد کنند.

·         دی هیدرو تستوسترون (DHT) و دیون ممکن است در روش الایزا در سنجش تستوسترون تداخل ایجاد کنند.

·         ورزش و تمرینات سنگین سطح تستوسترون را افزایش می دهد.

·         عدم تحرک و تزریق گلوکز سطح آندروژن ها و بویژه تستوسترون را کاهش می دهد.

داروهای افزایش دهنده سطح تستوسترون: کلومیفن، سایمتدین، داروهای ضدتشنج، باربیتوراتها، استروژن ها و ضد بارداریهای خوراکی یا  OCP.

داروهای کاهش دهنده سطح تستوسترون:  آندروژن­ها، دگزامتازون، دی‏اتیل استیل بسترول ، دیگوکسین، الکل، استروئیدها، کتوکنازول، فنوتیازین و اسپیرونولاکتون.

توضیحات:

§         غلظت‏های تستوسترون ممکن است در ناباروری مردان، اختلال کارکرد نعوظ یا جنسی و استئوپورز کمک‏کننده باشند. 

§         غلظت تستوسترون در مردان در گسترش صفات ثانویه جنسی مردانه  بالاتر از زنان می باشد.

§         فرم آزاد تستوسترون توسط روشهای دیالیز و اولتراسیون اندازه گیری می شود.

          منابع :

1. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
2. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير
3. سايت مايو کلنيک (Mayo mediacal laboratories): http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/8508

 4. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P: 1238- 41

5. Tietz Fundamental of Clinical Chemistry, 6rd ed.,Burtis CA and Ashwood ER, eds, Philadelphia, PA: WB Saunders  Co, 2008

6. Norbert W. Tietz, Clinical Guide to laboratory tests,Saunders 1983,ISBN 0-7216-8885-3, P: 460- 463