نام اختصاری: OSM

سایر نام ها: اسمولالیته سرم (خون)/ ادرار ،/ Urine  Osmolality , blood

بخش مورد انجام: بیوشیمی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم، ادرار تصادفی و 24 ساعته

حجم نمونه مورد نیاز: ml 2 نمونه سرم و 5 ml  نمونه ادرار

شرایط نمونه گیری:

1-    نیاز به ناشتایی یا آمادگی بخصوصی نمی باشد. (سرم)

2-    در مورد اطفال خون از پاشنه پا گرفته شود.

3-    به بیمار تذکر دهید که به منظور آمادگی برای نمونه ادرار ناشتا، ممکن است نیاز به مصرف رژیم غذایی غنی از پروتئین به مدت سه روز پیش از آزمایش دارد.

4-    بیمار را راهنمایی کنید که شب قبل از آزمایش یک شام خشک صرف نماید وتا زمان خاتمه آزمایش در روز بعد هیچگونه مایعی ننوشد. (ادرار)

ملاحظات نمونه گیری:

1-    سن بیمار را در برگه آزمایش یادداشت کنید.

2-    از مصرف بیش از حد مایعات و الکل قبل از نمونه گیری اجتناب گردد.

3-    برای گرفتن نمونه ناشتا از بیمار بخواهید تا مثانه اش را حدود ساعت 6 صبح تخلیه نماید و ادرار را دور بریزد. سپس ادرار مربوط به آزمایش را ساعت 8 صبح جمع آوری نماید.

4-    وضعیت ناشتایی بیمار را در برگه آزمایش ذکر کنید.

5-    پس از نمونه گیری غذا و نوشیدنی برای بیمار فراهم کنید.

موارد عدم پذیرش نمونه: -

شرایط نگهداری: نمونه در دمای اتاق تا 24 ساعت و در  ^◦c4 و ^◦c20- تا 7 روز پایدار است.

کاربردهای بالینی:

1-    ارزیابی وضعیت مایعات بدن و عدم تعادل الکترولیت ها

2-    ارزیابی بیماری های مرتبط با هورمون آنتی دیورتیک (ADH)

3-    تشخیص وجود اسیدهای آلی، قندها یا اتانول

4-    اسمولالیته نقش مهمی در سم شناسی و اقدامات لازم برای بررسی وضع بیمار در حال اغماء دارد.

روش مرجع: Freezing point

روش ارجح: freezing poin depression, Vapor

مقادیر طبیعی:

بزرگسالان/کهنسالان :

mmol/kg 295- 285  یا  mOsm/kg H₂O 295- 285

کودکان :

mOsm/kg H₂O 290- 275

تفسیر:

مقادیر بحرانی اسمولالیته خون عبارتند از :

mOsm/kg H₂O 265 >

mOsm/kg H₂O 320 <

مقادیر حدود mOsm/kg H₂O 385 در مبتلایان به هیپرگلیسمی (افزایش قندخون)، با گیجی همراه است. اگر مقدار اندازه گیری شده در حدود mOsm/kg H₂O 420- 400 باشد، ممکن است حمله صرع بزرگ رخ دهد. مقادیر بیشتر از mOsm/kg H₂O 420 می تواند مرگبار باشد.

مقادیر طبیعی اسمولالیته ادرار:

12 تا 14 ساعت محدودیت مایعات: ( واحد SI) : mOsm/kg H₂O 850 <

نمونه تصادفی: 50 – 1200 mOsm/kg H₂O  یا  50 – 1200 mmol/kg ( بستگی به مقدار مصرف مایعات دارد).

افزایش سطح اسمولالیته سرم:

1-    در بیماران هیپرناترمی (افزایش سدیم خون)، هیپرگلیسمی، هیپرگلیسمی غیر ستونی هیپراُسمولار، کتوز و اَزتمی، تعداد ذرات حل شده در خون افزایش یافته و اسمولالیته سرم بالا می رود.

2-    در کم آبی به علت عدم جایگزینی آب از دست رفته، اُسمولالیته خون( سرم) افزایش می یابد.

3-    مصرف اتانول، متانول یا اتیلن گلیکول موجب به هدر رفتن و دفع آب آزاد از کلیه ها در نتیجه افزایش اُسمولالیته سرم می گردد. علاوه بر این محصولات جانبی این داروها نیز خود موجب افزایش تعداد مواد حل شونده در خون شده و اُسمولالیته را افزایش می دهد.

4-    در اورمی، دیابت بی مزه، نکروز توبولی کلیه و پیلونفریت شدید تغلیظ ادرار به خوبی انجام نشده، آب آزاد اتلاف می گردد و اُسمولالیته سرم افزایش می یابد.

کاهش سطح اسمولالیته سرم:

1-    زیاد شدن مقدار آب بدن به طوری که بیشتر از مقدار دفعی آن گردد موجب تجمع آب اضافی آزاد در خون شده و اسمولالیته را کاهش می دهد.

2-    در سندرم ترشح نامناسب ADH  (SIADH) با وجود عوامل مهارکننده طبیعی ترشح  این هورمون به طور نامناسبی ترشح می شود. در نتیجه مقدار زیادی آب از کلیه ها بازجذب می شود و اسمولالیته سرم کاهش می یابد.

3-    سندرم های پارانئوپلاستیک همراه با کارسینوم ریه، پستان، کولون منابع نابجا و خودکار ترشح ADH می باشند. پاتوفیزیولوژی آن مشابه SIADH است که شرح داده شد.

افزایش سطح اسمولالیته ادرار: اسمولالیته ادرار رابطه معکوس با اسمولالیته سرم دارد.

1.       سندرم ترشح نامناسب ADH (SIADH)

2.       سندرم های پارانئوپلاستیک همراه با کارسینوم ریه، پستان، کولون.

3.       شوک ( پاسخ فیزیولوژیکی طبیعی بدن به شوک به حداقل رساندن اتلاف آب بدن می باشد).

4.       در سیروز کبدی و نارسایی احتقانی قلب به سبب احتباس آب در کلیه، مقدار آب آزاد دفعی کاهش یافته و اسمولالیته ادرار افزایش می یابد.

کاهش سطح اسمولالیته ادرار:

1.       دیابت بیمزه که به دلیل عدم ترشح نا کافی هورمون ADH ایجاد می شود توانایی باز جذب آب در کلیه ها کاهش یافته، و منجر به افزایش اسمولالیته سرم و کاهش اسمولالیته ادرار می گردد.

2.       زیاده روی در مصرف مایعات

3.       در نکروز توبولی کلیه وپیلونفریت شدید تغلیظ ادرار در کلیه ها کاسته شده و مازاد آب دفعی از کلیه ها منجر به کاهش اسمولالیته ادرار می گردد.

عوامل مداخله گر:

§        مصرف گلوکز و اوره در سرم باعث افزایش در شرایط آزمایشگاهی و مصرف کاربامازپین، کلرتالیدون، سیس پلاتین، سیکلوفسفامید، فلوکستین و تیازیدها باعث کاهش اسمولالیته در شرایط داخل بدن می شود.

§        وجود کورتیکواستروئیدها، انسولین، گلیسیرین، مانیتول و متوکسی فلوران باعث افزایش اسمولالیته سرم در شرایط داخل بدن می شود.

§        در ادرار مصرف گلوکز، اوره باعث کاهش اسمولالیته در شرایط آزمایشگاه و مصرف عوامل ضد درد، کاربامازپین و سیکلوفسفاماید باعث افزایش و مصرف استوهگزامید، گلی بنکلامید، لیتیم، ورزش و گرسنگی باعث کاهش اسمولالیته ادرار در شرایط داخل بدن خواهد شد.

توضیحات:

·        این آزمون اطلاعات ارزشمندی در مورد تعادل مایعات و الکترولیت های بدن فراهم می آورند.

·        اسمولالیته در اثر کم آبی افزایش و در اثر پرآبی کاهش می یابد.

·        اندازه گیری همزمان اسمولالیته ادرار و اسمولالیته سرم، تفسیر و ارزیابی مشکلات تعادل مایعات بدن را آسانتر خواهد کرد.

·        اسمولالیته ادرار در مقایسه با وزن مخصوص، معیار دقیق تری برای تعیین غلظت ادرار می باشد.

·        افزایش شکاف بین اسمولالیته اندازه گیری شده با اسمولالیته محاسبه شده ممکن است نشان دهنده مصرف سمومی از قبیل اتیلن گلیکول، متانول و ایزوپروپانول باشد.

منابع:

1. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر سالمي

2. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير

3. Murphy JE, Henry JB: Evaluation of renal function, and water, and electrolyte, and acid base balance. In Todd-Sanford-Davidsohn Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 19th edition. Edited by JB Henry. Philadelphia, PA, WB Saunders Company, 2006