اکثراً نوزادان در چند روز اول زندگی خود زرد می شوند. البته احتمال وقوع این عارضه در نوزادان نارس بیش از نوزادان رسیده است. اولین جایی که زردی در آن مشاهده می شود، چشم نوزاد است. به تدریج سینه، شکم و پاهای نوزاد نیز ممکن است زرد شوند. هر نوزادی که زرد می شود حتی اگر حال عمومی او خوب باشد بایستی در اولین فرصت توسط پزشک معاینه شود زیرا زردی شدید ممکن است باعث عقب ماندگی ذهنی و حتی مرگ نوزاد شود.

آیا باید از ابتلای نوزادم به زردی نگران باشم ؟
بیشتر از نیمی از نوزادان طبیعی و سالم در چند روز اول زندگی در پوست صورت خود ته رنگ زرد پیدا می کنند. اگر کودک شما چنین است، احتمالاً چیز نگران کننده ای نیست ولی مخصوصاً اگر شکم و یا پاهای کودک زرد به نظر می رسد باید آنرا به پزشک خود نشان دهید.

اگر کودک شما به وقت طبیعی متولد شده است در هفته اول احتمالاً نظیر یک فرشته لپ صورتی به نظر می آید. ولی اگر زودتر از موقع به دنیا آمده باشد، ممکن است کمی بیشتر طول بکشد تا پوستش صورتی رنگ بشود.

چه چیزی باعث آن می شود ؟
زردی در یک کودک سالم زمانی اتفاق می افتد که سطح بیلی روبین در خون بالا می رود. بیلی روبین ماده شیمیایی است که در اثر تخریب طبیعی سلولهای قرمز پیر تولید می شود. نوزادان سطح بیلی روبین بالاتری دارند چون تعداد گلبولهای قرمز حامل اکسیژن در آنها زیادتر است و کبد جوان آنها نمی تواند بیلی روبین اضافی را متابولیزه کند. هر چه سطح بیلی روبین بالاتر از نرمال می رود، زردی از سر به پائین به سمت گردن و سپس به قفسه سینه پیش می رود تا اینکه در موارد شدید نهایتاً به پنجه پا می رسد. این نوع زردی که اصطلاحاً فیزیولوژیک نامیده می شود (برخلاف انواع نادر و شدیدتری که بدلیل بیماری کبدی یا ناسازگاری خونی با مادر ایجاد می شود) معمولاً خطری برای سلامت شیرخواران سالم و رسیده (نه ماهه متولد شده) محسوب نمی شود. علت زردی در بسیاری از اوقات دقیقاً مشخص نیست و علل مشخص شده زردی، نیز بسیار متفاوت هستند که شامل ناسازگاری خون و Rh مادر با نوزاد، کم کاری تیروئید نوزاد، کمبودهای آنزیمی گلبول های قرمز مثل بیماری فاوویسم، زردی ناشی از کمبود دریافت شیر مادر، زردی ناشی از شیر مادر و علل بسیاری دیگر ...

شیوع زردی در نوزادان چقدر است ؟
60 درصد نوزادان رسیده، روز دوم یا روز سوم پس از تولد دچار زردی می شوند که پس از یک هفته زردی آنها ناپدید می شود. در 80 درصد نوزادان نارس نیز که دچار زردی شده اند پس از تولد علائم از بین می روند.

چگونه می توان زردی را درمان کرد؟
اگر کودک شما مبتلا به زردی به نظر می رسد ممکن است پزشک انجام آزمایشاتی را برای اندازه گیری سطح بیلی روبین در خون و تشخیص ضرورت درمان پیشنهاد نماید. اگر کودک، رسیده متولد شده و از سایر جهات سالم است، اکثر پزشکان درمان را شروع نمی کنند مگر اینکه سطح بیلی روبین بالاتر از 15 میلی گرم در دسی لیتر خون برسد، از اوایل دهه 1970 زردی بوسیله فتوتراپی درمان می شده است. میزان خطرناک زردی، به وزن نوزاد و سن نوزاد بستگی دارد مثلاً میزان بیلی روبین 13 میلی گرم در دسی لیتر برای یک نوزاد 2 کیلوگرمی و 2 روزه می تواند خطرناک باشد ولی همین میزان برای یک نوزاد 3 کیلوگرمی، ده روزه، خطرناک نیست.
در نوزاد رسیده بالاتر از سه روز، میزان بیلی روبین بیشتر از 16 میلی گرم در دسی لیتر، نیاز به بستری در بیمارستان دارد. این نقطه خطر در روزهای دوم و سوم پایین تر است لذا تفسیر میزان زردی بعهده پزشک متخصص کودکان است.
اگر در نوزاد رسیده، میزان بیلی روبین به عدد 25 نزدیک شود و یا از آن بیشتر شود، بیمار اغلب در معرض تعویض خون قرار دارد. عدم بستری و درمان نوزاد در این موارد بسیار خطرناک است. اگر میزان بیلی روبین بالاتر از 25 میلی گرم در دسی لیتر باشد و درمان نشود، منجر به ایجاد بیماری مهلک و خطرناکی بنام ایکتروس (رسوب بیلی روبین در مغز) می شود. این بیماری با مرگ و میر بسیار بالایی همراه است و شیرخوارانی که جان سالم برد می برند دچار اختلالات شنوائی و بیماری حرکتی در اندام ها می شود که باعث ناتوانی جدی در زندگی آینده فرد می شود.
معمولاً کودک برای یک یا دو روز برهنه و در حالیکه چشمهایش با یک پوشش محافظ پوشانده شده است زیر نور فلورسنت قرار می گیرد. نور فلورسنت باعث تخریب بیلی روبین اضافی خون می شود. بیلی روبین های تخریب شده از طریق کبد دفع می شود.
اگر سطح بیلی روبین کودک شما آنقدر بالا نیست که نیازی به فتوتراپی داشته باشد می توانید با قرار دادن وی در معرض نور خورشید در صبح زود و یا عصر دیروقت به پائین آوردن آن کمک کنید. اگر کودک شما دچار نوع نادر زردی ناشی از ناسازگاری خونی باشد و بیلی روبین تا سطح خطرناک بالا رود ممکن است نیاز به تعویض خون داشته باشد. ولی خیالتان راحت باشد که آزمایش خونی RH که در زمان بارداری برای آزمایش ناسازگاری Rhesus انجام داده اید شما را از احتمال وقوع ناسازگاری با نوزادتان آگاه می سازد، آنگاه به منظور پیشگیری از این مشکل آمپول آنتی روگام دریافت خواهید نمود.

چگونه می توانم بفهمم که کودک من دچار زردی است؟
متخصصین انجام این آزمایش سریع را در منزل برای امتحان زردی توصیه می کنند:
در اتاق با نور کافی فشار ملایمی روی قفسه سینه کودک وارد کنید، اگر هنگام برداشتن فشار، ته رنگ زردی روی پوست باقی بماند با پزشک خود مشورت نمائید. (این روش برای بچه های با پوست روشن بهتر عمل می کند، برای بچه های دیگر، زردی سفیدی چشم یا لثه را چک کنید.)
بخاطر داشته باشید زردی وضعیتی موقتی است که معمولاً بدون هیچ مداخله ای به سرعت از بین رفته و اثرات دراز مدت ندارد. (مگر در موارد شدید)
اگر هر گونه تردیدی دارید، با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن باشید که برای برگرداندن رنگ صورتی کودکتان درست عمل می کنید.

تشخیص زردی نوزاد
زردی تنها یک علامت دارد و آن زرد شدن سفیدی چشم، بدن و مخاط‌ها است و باید نسبت به آن کمی حساس بود.
گاهی والدین و حتی پزشکان و پرستاران نیز در ارزیابی زردی دچار اشکال می‌شوند.
البته راهنمایی‌هایی وجود دارد. مثلا اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردی باشد و سینه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد یعنی عدد زردی بالا نیست اما هرچه زردی پایین‌تر بیاید حاکی از آن است که میزان زردی در حال افزایش است و هرچه به پاها برسد یعنی عدد زردی بالاتر و نگران‌کننده‌تر است.
در بسیاری از موارد ارزیابی چشمی کافی نبوده و پزشکان با دادن آزمایش خون مقدار زردی و نوع زردی را تعیین می‌کنند. زردی به ۲ نوع تقسیم می‌شود: زردی مستقیم و غیرمستقیم. آنچه اغلب در نوزادان اتفاق می‌افتد زردی غیرمستقیم است که می‌تواند به بافت مغزی خسارت بزند. زردی مستقیم چندان مشکل‌ساز نیست مگر اینکه نوزاد مبتلا به عفونت یا ناراحتی کبدی باشد. البته همیشه زردی تنها علامت نیست. اگر در کنار زردی علایم دیگری مانند بی‌حالی یا شیر خوب نخوردن یا بالا و پایین بودن درجه حرارت بدن وجود داشت احتمال خطر بالاتر است و مراجعه به پزشک باید با سرعت بیشتری صورت بگیرد.

آیا تغذیه مادر بر روی زردی موثر است؟
به نظر نمی رسد که نوع تغذیه مادر، بر میزان زردی نوزاد تاثیری چشمگیری داشته باشد. لذا توصیه به خوردن غذاهای گرمی یا سردی، اغلب بیفایده است. بهترین راه پیشگیری از زردی نوزادی، توصیه به شیردهی مکرر با شیر مادر است. شیردهی مداوم، سبب افزاش دفع مدفوع و نیز افزایش دفع زردی می شود. البته در مطالعه خانم دکتر فاطمه قطبی و همکاران در سال 1385 مشخص شد که مصرف 30 میلی لیتر از محلول حاوی 5 گرم شیر خشت (استخراج شده از گیاهان جنس cotoneaster) به صورت روزانه در سه نوبت می تواند به صورت قابل توجهی باعث کاهش زردی نوزاد و نیز کم شدن طول مدت بستری شدن نوزاد در بیمارستان می شود.

کدام نوزادان در معرض خطر بالاتری برای زردی قرار دارند؟
الف- اگر مادر گروه خون O داشته باشد ولی نوزاد گروه خون A یا B داشته باشد.
ب- اگر مادر Rh منفی و نوزاد Rh مثبت داشته باشد. بخصوص اگر مادر آمپول درگام حین حاملگی و بعد از زایمان دریافت نکرده باشد و به ویژه در زایمان های دوم به بعد.
ج- سابقه زردی در فرزندان قبلی
د- عدم دریافت کافی شیر مادر در روزهای اول زندگی
ه- نوزادان نارس (سن حاملگی کمتر از 37 هفته)
و- نوزادان با وزن تولد کمتر از 2500 گرم
ز- نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به دیابت
ح- نوزاد مبتلا به فاوویسم

آزمایشات متداول برای نوزادان

گروه خون و Rh مادر و نوزاد
بیلی روبین ( مستقیم و غیرمستقیم )
CBC, Retic
آنزیم G6PD
کومبس مستقیم(احتمال ناسازگاریABO ، تکرار در صورت منفی بودن نوبت اول )

در صورتی که زردی طول کشیده باشد:
تداوم زردی بعد از ۲ هفته درنوزادان ترم و بعد از ۳ هفته در نوزادان نارس
ارزیابی از نظر گروه خون و Rh مادر ونوزاد
بیلیروبین ( مستقیم و غیرمستقیم)
انجامCBC, Retic
آنزیم G6PD
تست های تیروئید (TSH, T4)
کامل وکشت ادرار
مواد احیاء کننده ادرار

در صورتی که زردی درمان نشود چه عوارضی خواهد داشت؟
اگر شدت زردی بالا باشد و عدد آن به سرعت افزایش یابد و والدین نوزاد را سریع به پزشک ارجاع ندهند ممکن است زردی سبب بروز مشکلات مغزی در نوزاد شود. زردی می‌تواند در برخی مناطق مغز نفوذ کرده و انواع مشکلات مغزی، فلج مغزی یا دیگر مشکلات را پیش آورد. زردی در عین حال که مشکل شایعی است و برای تعداد زیادی از نوزادان رخ می‌دهد و اگر به موقع درمان شود مشکلی ایجاد نمی‌کند، چنانچه به موقع درمان نشود، می‌تواند در درصد پایینی مشکل‌ساز شود.

باورهای غلط در مورد زردی:
– رنگ زرد شیر مادر بخصوص در روزهای اول به هیچ عنوان باعث زردی نوزاد نمی شود برعکس شیر دهی مکرر در چند روز اول تولد سبب کاهش زردی نیز می شود.لذا شیر مادر در روزهای اول تولد نباید قطع شود. در موارد نادری که زردی نوزاد بیشتر از ۲ هفته طول کشیده و مقدار آن نزدیک مرز تعویض خون باشد می توان به صلاحدید پزشک مربوطه شیر مادر فقط به مدت ۴۸-۲۴ ساعت قطع و شیر خشک داده شود و مجدداً پس از ۲-۱ روز شیر خشک قطع و حتماً فقط شیر مادر داده شود.
دادن آب قند به نوزاد، یک اشتباهی که گاهی پزشکان می‌کنند این است که به مادران توصیه می‌کنند به نوزادشان آب قند یا سرم قندی بدهند. این کار بسیار مضر است و آب قند می‌تواند سبب بالا بردن میزان زردی شود. دادن هرچیز غیر از شیر مادر به نوزاد هیچ کمکی به رفع زردی نکرده و حتی می‌تواند مضر باشد.

آیا زردی نوزاد را در خانه می توان درمان کرد؟
اگر عدد زردی خیلی بالا نباشد و نوزاد چند روزه سالم باشد والدین می‌توانند درمان را در خانه زیر دستگاه فوتوتراپی انجام دهند. تاکید می‌کنم دستگاه فوتوتراپی، نه هر لامپی. دستگاه فوتوتراپی لامپ مخصوص و ویژگی‌های مخصوصی دارد که باید آن را از مکان‌های معتبر و مطمئن تهیه کرد. این دستگاه‌ها باید استاندارد بوده و لامپ‌های آن به موقع تعویض شود. کارکرد بیش از ۲ هزار ساعت این لامپ‌ها در کاهش زردی نقش نخواهد داشت. توجه به فاصله این لامپ‌ها از بدن نوزاد و اینکه لامپ محافظ داشته باشد ضروری است تا در صورتی که شکسته شد، پوست نوزاد را دچار سوختگی یا دیگر عوارض نکند. در این شرایط به توصیه پزشک آزمایش خون نوزاد در فواصل مختلف تکرار می‌شود تا میزان زردی تعیین شود. اگر حال نوزاد مناسب نباشد یا عدد زردی بالا باشد بهتر است درمان در بیمارستان انجام پذیرد.