نام اختصاری: Fe& TIBC

سایر نام ها: آهن، Iron (Fe)، Latent Iron Binding Capacity، Transferrin Saturation, ،

بخش مورد انجام : بیوشیمی

Iron (Serum Iron and TIBC) Routine

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم

حجم نمونه مورد نیاز: 1 mL

شرایط نمونه گیری:

1.  بيمار  بايد 12 ساعت ناشتا باشد، مصرف آب مجاز است . نمونه باید صبح گرفته شود(به علت تاثیرات ریتم شبانه‌روزی آهن و اینکه سطح آهن در عصر پایین‌‌تر است).

2.     ازمصرف داروها و مکمل های حاوی آهن 24 ساعت قبل از نمونه گیری اجتناب گردد.

3. نمونه می‌بایست قبل از اینکه بیمار آهن درمانی بگیرد یا تزریق خون داشته ‌باشد گرفته‌ شود. در صورتی‌که بیمار تزریق خون انجام داده باشد می‌بایست چندین روز بعد آزمایش دهد.

 

ملاحظات نمونه گیری:

1. ترجیحاً نمونه گیری قبل از 12 ظهر انجام شود. به خاطر ريتم شبانه روزي بهتر است نمونه گيري صبح ناشتا انجام شود.

2.از سوزن شماره 20 يا بزرگتر استفاده شود .

3. مصرف هرگونه داروی مؤثر بر نتایج آزمون را در برگه بیمار ثبت کنید.

4. سن و جنس بیمار را در برگه آزمایش یادداشت کنید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

1.       هموليز موجب رد نمونه مي شود.

2.        عدم استفاده از لوله شیشه ای اسید واش یا پلاستیکی استریل موجب رد نمونه مي گردد.

شرایط نگهداری: نمونه در دماي C^◦ 4  تا 7 روز و در C^◦20-  تا 6 ماه پایدار است.

اطلاعات تکمیلی: 

70% آهن بدن در هموگلوبین گلبول­های قرمز وجود داشته و 30% باقیمانده، آهن ذخیره‌ای به شکل فریتین و هموزیدرین است. بیماری‌های مربوط به هموستاز آهن از جمله شایعترین بیماری­های انسان می‌باشند. فقر آهن ممکن است به علت جذب ناکافی (مثلاً در بیماری سلیاک، بیماری التهابی روده، برداشتن روده، علل تغذیه‌ای ) یا از دست رفتن زیادی آهن (مثلاً در بیماری التهابی روده، واریس مری، گاستریت، زخم، عفونت­های انگلی و سایر اختلالات دستگاه گوارش ) ‌باشد.بیماری­های مربوط به اضافه بار آهن(Iron overload)  شامل دو گروه اصلی است. در گروه اول اریتروپوئز طبیعی بوده ولی آهن بیشتر از ظرفیت اتصالی آهن به ترانسفرین می‌باشد (مثل هموکروماتوز)، در نتیجه آهن در سلول­های پارانشیمی کبد و سایر ارگان­ها رسوب می‌کند. در گروه دوم کاتابولیسم گلبول­های قرمز سبب اضافه بار آهن شده (مثل اضافه بار ناشی از تزریق خون) که آهن در ماکروفاژهای سیستم رتیکولواندوتلیال رسوب می‌کند.در بیماری­های التهابی، عفونی یا بدخیمی اندازه‌گیری پارامترهای معمول ممکن است جهت افتراق کم‌خونی فقر آهن از کم‌خونی بیماری­های مزمن کافی نباشد. هر چند رنگ‌‌آمیزی آهن مغز استخوان قطعی‌ترین روش جهت ارزیابی وضعیت آهن است ولی اندازه‌گیری گیرنده محلول در سرم ترانسفرین (sTfR) ممکن است بتواند مانع از آسپیراسیون مغز استخوان و عوارض بالقوه آن شود.  sTfR در آنمی فقر آهن کاهش می‌یابد ولی معمولاً در کم‌خونی بیماری­های مزمن تغییری پیدا نمی‌کند .اشباع ترانسفرین بیشتر از 55% همراه با فریتین‌سرم بالاتر از 400µg/L همراه با شواهدی بالینی متناسب، تشخیص هموکروماتوز را مطرح می‌نماید ولی جهت تایید آن احتیاج به بیوپسی کبد و اندازه‌گیری آهن به عنوان استاندارد طلایی می‌باشد. افزایش اشباع ترانسفرین در اضافه بار آهن، کم‌خونی‌های همولیتیک و درمان با آهن هم دیده میشود. گاهی اوقات آلودگی نمونه و نوسانات سطح آهن سرم می‌تواند سبب اشتباه در تشخیص شود. 

کاربردهای بالینی :

          تخمين ذخيره كل آهن

          غربالگری برای بیماریهای مزمن اضافه بار آهن، به خصوص هموکروماتوز ارثی

     كمك به افتراق آنمي فقرآهن از آنمي بيماري هاي مزمن

      ارزیابی تالاسمی و کم‌خونی سیدروبلاستیک

       ارزیابی سوخت و ساز آهن در مبتلایان به کمبود آهن، اضافه بار آهن یا موارد مشکوک به مسمومیت با آهن

 كسب اطلاعات به منظور ارزيابي وضعيت تغذيه

روش ارجح: کالریمتریک  End point

روش مرجع: اسپکتروفتومتری جذب اتمی 

سایر روشها: Ferrozine؛ Bathophenanthroline (آهن)؛نفلومتری،توربیدیمتری (ترانسفرین)، ستون کربنات منیزیم، جذب اتمی؛ anodal stripping؛ Inductively- Coupled Plasma (آهن)،Atomic emission spectroscopy 

مقادیر طبیعی:

آهن سرم:

مردها:  50 - 160 µg/dl

زن ها:  40 - 150 µg /dl

اطفال:  50 - 120 µg/dl

نوزادان:  100 - 250 µg /dl

ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC): 250 - 450 µg /dl

 

درصد اشباع (ترانسفرین): زنان: %50 - 15 مردان: 20 - 50% 

تفسیر:

در هموکروماتوز ارثی، آهن سرم معمولاً بیشتر از  160 µg/dl و درصد اشباع بیش از 60 ٪ است. در اضافه بار آهن پیشرفته، درصد اشباع اغلب بیش از 90 ٪ است.

غلظت آهن سرم بیانگر Fe³⁺ متصل به ترانسفرین است و شامل آهن سرم به صورت هموگلوبین آزاد نمی‌شود. به طور طبیعی فقط حدود یک سوم محل­های اتصال آهن توسط Fe³⁺ اشغال می‌شوند. بنابراین ترانسفرین سرم ظرفیت ذخیره‌ای قابل‌توجهی برای اتصال آهن دارد که ظرفیت غیراشباع اتصال به آهن (UIBC) نامیده می‌شود. حداکثر میزان آهنی که می‌تواند به ترانسفرین اتصال یابد، ظرفیت کلی اتصال به آهن (TIBC) نامیده می‌شود. اشباع ترانسفرین نیز نسبت آهن پلاسما به TIBC است. آهن سرم در هموسیدروز، کم‌خونی‌های همولیتیک (بخصوص تالاسمی)، کم‌خونی‌های سیدروبلاستیک، هپاتیت، نکروز حاد کبد، هموکروماتوز و درمان نامناسب با آهن افزایش می‌یابد. علایم و نشانه‌هایی که ممکن است در مسمومیت با آهن دیده شوند عبارتند از استفراغ، درد شدید شکم، اسیدوزمتابولیک با افزایش آنیون‌گپ، لوکوسیتوز، هیپرگلیسمی و افزایش بیلی­روبین /AST/ ALT و لاکتات دهیدروژناز.
آهن سرم در اشکالات تغذیه‌ای، از دست دادن مزمن خون (ازجمله (PNH، جذب ناکافی آهن پس از تزریق B12 در درمان آنمی‌بدخیم، به دنبال درمان با اریتروپوئتین ترکیبی، التهاب‌ها، عفونت‌ها و بیماری­های مزمن کاهش می‌یابد.
ترکیب آهن پایین و TIBC یا ترانسفرین بالا و اشباع پایین، نشانه فقر آهن می‌باشد. فریتین پایین نیز تشخیص فقر آهن را تایید می‌نماید. TIBCدر فقر آهن، مصرف OCP و حاملگی افزایش می‌یابد.

TIBC در هیپوپروتئینمی به هر علت و در بعضی از التهابات کاهش می‌یابد.
جهت تشخیص فقر آهن و اضافه بار آهن معمولاً فریتین حساسیت بیشتری دارد. بهترین و قابل اعتمادترین روش ارزیابی ذخیره کل آهن بدن انجام آسپیراسیون و بیوپسی مغزاستخوان می‌باشد. 
بهترین روش ارزیابی فقر آهن در اطفال (به جز در مواردی که مشکوک به مسمومیت با سرب هستند) اندازه­گیری پورفیرین‌های آزاد اریتروسیت است. 

شاخص های وضعیتی آهن در بیماریهای گوناگون

 

* TIBC (µg/dl)= Transferrin (mg/dl) × 1.25 

افزایش سطح آهن: هموسيدروز و هموكروماتوز، مسموميت با آهن، كم خوني همولتيك، انتقال حجم زياد خون، هپاتيت يا نكروز كبد، مسموميت با سرب

کاهش سطح آهن : ناكافي بودن آهن ر‍ژيم غذايي، دفع مزمن خون ( خونريزي ماهيانه نامنظم، سرطان رحم، سرطان روده، بيماري هاي التهابي روده، ديورتيكولوز، سرطان مجاري ادراري، همانژيوم، ناهنجاري هاي شرياني، وريدي) ، ناكافي بودن جذب روده اي آهن (سوء جذب، سندرم روده كوتاه) ، اواخر بارداري، كم خوني فقر آهن، نئوپلاسم.

محدودیت ها: 

به جز در مسمومیت با آهن، در سایر موارد اندازه­گیری آهن سرم بدون TIBC یا ترانسفرین از ارزش محدودی برخوردار است. استفاده از سطح فریتین هم جهت تعیین فقرآهن کمک‌کننده است. سطح پایین آهن در عفونت‌های حاد همراه با لوکوسیتوز ممکن است نشانه فقر آهن نباشد. غلظت‌های پایین آهن در عفونت مزمن، التهاب و بدخیمی ممکن است گمراه‌ کننده باشد. در حالی که در بسیاری از این موارد سطح فریتین بالاست. در خانم­هایی که OCP مصرف می‌کنند TIBC و ترانسفرین افزایش یافته ولی اشباع ترانسفرین طبیعی است. اشباع ترانسفرین در التهابات حاد و مزمن کاهش می‌یابد. همولیز واضح ممکن است با سطح آهن تداخل پیدا کند. در گروهی از بیماران که آنمی فقر آهن دارند غلظت ترانسفرین پلاسما طبیعی است. دفروکسامین که در درمان مسمومیت با آهن استفاده می‌شود با TIBC تداخل دارد. 

عوامل مداخله گر:

افزایش دهنده ها: انتقال خون، مصرف اخير مواد غذايي حاوي آهن، بيماري هاي هموليز دهنده، دارو های افزاینده سطح آهن نظیر دكستران، استروژن ها، كلرامفنيكل، اتانل، داروهاي حاوي آهن، متيل دوپا، داروهاي ضد بارداري خوراكي.

کاهش دهنده ها: دارو های کاهنده سطح آهن نظیر ACTH، كلستير آمين،تستوسترون، كلرامفنيكل، كلسي شين، دفروكسامين، متي سيلين.

داروهای افزاینده سطح TIBC عبارتند از: فلوریدها و داروهای ضد بارداری خوراکی.

داروهای کاهنده سطح TIBC عبارتند از: ACTH و کلرامفنیکل.

موارد منع مصرف: مصرف آهن تزریقی پیش از نمونه‌گیری، به اشتباه سبب نتایج بالای آهن خواهد شد. تزریق اخیر خون ممکن است فقط تاثیر مثبت کمی بر سطح سرمی آهن داشته ‌باشد. 

توضیحات:

·        خونگيري بايد قبل از ساير نمونه هايي كه احتياج به لوله هاي حاوي ضد انعقاد دارند انجام شود.

·         از اين تست در بيماران مبتلا به بيماري هاي هموليتيك نمي توان استفاده نمود زيرا ممكن است به طور كاذب بالا نشان دهد.

منابع:

1. Tietz Textbook of Clinical Chemistry. Edited by CA Burtis, ER Ashwood. Philadelphia, WB Saunders Company. 1999

2. Fairbanks VF, Baldus WP: Iron overload. In Hematology. Fourth edition. Edited by WJ Williams, AJ Erslev, MA Lichtman. New York, McGraw-Hill Book Company, 1990, pp 482-505

3. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,pp:807-810

کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني وهمکاران- نشر جامعه نگر