نام اختصاری: CAA، CSA

سایر نام ها:

بررسی کروموزومی مایع امنیون،  آنالیز کروموزومی سلول های جنینی از طریق مایع آمنیوتیک

Chromosomal study of Amniotic Fluid

بخش انجام دهنده: ژنتیک

نوع نمونه قابل اندازه گیری: مایع امنیون

حجم نمونه مورد نیاز: 20 ml

شرایط نمونه گیری:

1.       نیاز به ناشتایی یا آمادگی خاصی نمی باشد.

2.       نمونه گیری باید در شرایط استریل انجام شود.

ملاحظات نمونه گیری:

1.              جمع آوری نمونه امنیون باید در شرایط استریل و در سرنگ های کاملا استریل ml 10 انجام شود.

2.              نمونه ها باید غیر خونی و تازه باشند.

3.       با توجه به این که نمونه گیری در خارج از آزمایشگاه صورت می گیرد، نمونه ها باید در شرایط ضد عفونی شده جمع آوری شوند و در کوتاه ترین زمان ممکن به آزمایشگاه ارسال شوند (مایع امنیون باید بلافاصله پس از نمونه گیری به آزمایشگاه منتقل شده و از گرما و سرمای زیاد و نیز یخ زدگی محافظت شود).

تذکر 1: نمونه مایع امنیون در دمای اتاق ناپایدار، در یخچال حداکثر یک روز و در فریزر به صورت منجمد غیر قابل استفاده می باشد.

تذکر 2: لازم است مراحل انجام آزمایش از همان روز نمونه گیری شروع شود، زیرا هر چه از زمان نمونه گیری بگذرد، امکان رشد و تکثیر سلول ها و دسترسی به سلول های متافازی مناسب جهت بررسی کروموزومی کاهش می یابد.

موارد عدم پذیرش نمونه:

1.       نمونه هایی که در شرایط غیر استریل جمع آوری شده باشند.

2.       نمونه هایی که خونی یا فریز شده باشند.

3.       حجم نمونه ها کافی نباشد (حداقل ml 10 مایع امنیون مورد نیاز است).

4.       نمونه هایی که بر چسب مشخصات بیمار روی آنها نادرست یا مبهم باشد.

شرایط نگهداری:

لازم است حمل و نقل نمونه در شرایط مناسب (نه خیلی سرد و نه خیلی گرم) انجام شود.

کاربردهای بالینی:

تشخیص ناهنجاری های کروموزومی جنین شامل آنیوپلوئیدی و ناهنجاری های ساختاری

اطلاعات تکمیلی:

امنیوسنتز از روش های تشخیص قبل از تولد است که به ما امکان مطالعه ساختار کروموزومی یک جنین را با بررسی سلول های سلول های کشت داده شده از مایع امنیون می دهد. جهت بررسی کروموزومی سلول های جنینی، ابتدا مایع امنیوتیک توسط پزشک متخصص و در سرنگ های کاملا استریل جمع آوری شده و در ادامه سلول های امنیون در محیط مغذی کشت داده شده و رشد می یابند سپس سلول های در حال تقسیم به وسیله مواد شیمیایی که مانع از تشکیل دوک میتوزی 
می شوند، در مرحله متافاز متوقف گشته و تحت تأثیر یک محلول هیپوتونیک قرار می گیرند تا کروموزوم ها از غشای سلول آزاد شوند سپس کروموزوم ها فیکس و بر روی لام گسترده می شوند و پس از رنگ آمیزی، جهت بررسی وجود ناهنجاری مورد مطالعه قرار می گیرند.

لزوم انجام آمنیوسنتز:

یکی از شاخص های لازم برای انجام تست های تشخیص قبل از تولد، سن بالای مادر است که می تواند احتمال تولد فرزند مبتلا به سندروم داون را به طور قابل ملاحظه ای افزایش دهد. همچنین در موارد زیر، انجام تست های پیش از تولد توصیه می شود:

1.       داشتن فرزندی با اختلال کروموزومی در خانواده

2.       وجود اختلال ساختاری کروموزومی در یکی از والدین

3.       سابقه خانوادگی اختلالات کروموزومی وابسته به X و اختلالات جنسیتی

4.       اختلال در سونوگرافی جنین

 روش مرجع: G – Banding

سایر روشها:

FISH , QF PCR , CGH array

تفسیر:

کروموزوم ها حامل ژنها می باشند و لذا، هر گونه تغییر در تعداد و یا ساختار کروموزوم ها می تواند منجر به بروز ناهنجاری گردد. آزمایش تهیه کاریوتایپ از مایع امنیون راه حل مناسبی جهت تشخیص اختلالات کروموزومی می باشد.

در کاریوتایپ سیتوژنتیکی استاندارد، کروموزوم های متافازی یا پرومتافازی که به طور شیمیایی رنگ آمیزی شده اند، الگویی از باندهای روشن و تیره را به صورت یک در میان زیر میکروسکوپ نوری نشان می دهند که برای تشخیص ناهنجاری کروموزومی به کار می روند. جهت آنالیز، کروموزوم های متافازی 20 سلول شمارش می شوند تا اختلال در تعداد کروموزوم ها مورد مطالعه قرار گیرد. از متافازهای شمارش شده، کروموزوم های 5 سلول به طور کامل از لحاظ شکل کروموزوم ها، وضعیت نوارها، بازوهای کوتاه و بلند کروموزوم ها و غیره بررسی شده و کاریوتایپ تهیه می شود. در صورت مشاهده ناهنجاری، 20 کروموزوم متافازی دیگر نیز آنالیز می شود و در صورت مشاهده حالت موزائیک، تعداد 100 متافاز مورد بررسی قرار می گیرد. ارائه گزارش کاریوتایپ در این تست، دو تا سه هفته پس از دریافت نمونه می باشد.

عوامل مداخله گر :

1.   نمونه گیری و انجام سایر مراحل آزمایش در شرایط غیر استریل می تواند منجر به ایجاد آلودگی شده و در نتیجه متافاز مناسبی جهت آنالیز کروموزومی به دست نخواهد آمد بنابراین، برای جلوگیری از بروز آلودگی باید فضا و سطوح کار (خصوصاً فضای محیط کشت سلول) به طور مداوم ضد عفونی شده و تمیز نگه داشته شود.

2.   نمونه های خونی، به جهت آلودگی با خون مادر، می توانند در روند انجام آزمایش اختلال ایجاد نموده و منجر به عدم رشد مناسب سلول های جنینی و یا تداخل در آنالیز نتایج کاریوتایپ گردد.

3.   بهترین زمان جهت انجام آزمایش کروموزومی روی مایع امنیوتیک، بین هفته 14 – 18 بارداری می باشد و امکان عدم رشد در هفته های بالاتر افزایش می یابد.

توضیحات:

1.   قدرت تفکیک آزمایش کاریوتیپ وابسته به قدرت تفکیک میکروسکوپ نوری و محدود است. بنابراین با این روش، تنها اختلالات تعدادی کروموزوم ها و نیز اختلالات ساختاری بزرگ در کروموزوم ها قابل شناسایی است.

2.      نتیجه نرمال به این معنی نیست که قطعا اختلالی وجود ندارد زیرا:

a.    مواردی همچون ریزحذف ها، کوچکتر از حد تشخیص میکروسکوپ نوری بوده و با این روش قابل ردیابی نیستند که در این حالت از تست های مکمل array CGH و یاFISH استفاده می شود.

b.       بیماری های ژنتیکی تک ژنی با روش کاریوتایپ قابل شناسایی نیست.

c.        ممکن است که فرد فاقد اختلال کروموزومی بوده و بیماری علت دیگری داشته باشد.

3.      چنانچه در نمونه ای اختلال کروموزومی مشاهده شود، لازم است والدین مورد مشاوره ژنتیکی دقیق قرار گیرند.

منابع:

1.      نوسبوم، مکلنس، وایلارد. (2007). ژنتیک پزشکی تامپسون. (ترجمه غفاری سعید رضا، رفیعی رامین و همکاران). تهران: انتشارات ارجمند. 1388؛ 79 – 149.

2.     تام استراخان و جودیت گوشیپ. (2015). ژنتیک و ژنومیک در پزشکی (استراخان). (ترجمه مدرسی سید محمد حسین، اکرمی سید محمد و همکاران). انتشارات ابن سینا. 259 – 272.

3.      مزدرانی حسین، (1388). مبانی سیتوژنتیک بالینی. انتشارات بارش دانش. انتشار 9. چاپ اول.

4.      Marilyn S. Arsham, Margaret J. Barch, Helen J. Lawce. Fourth Edition (2017). The AGT Cytogenetics Laboratory Manual.