نام اختصاری: OAs

سایر نام ها: غربالگری اسید های اُرگانیک، اندازه گیری اسیدهای اُرگانیک

Urine Organic Acids,

بخش انجام دهنده: متابولیک

نوع نمونه قابل اندازه گیری:  ادرار رندم تازه ( ترجیحاً صبح زود)

حجم نمونه مورد نیاز:  10 ml

شرایط نمونه گیری:

1.        ادرار، نمونه توصیه شده جهت اندازه گیری اسیدهای ارگانیک است.

2.        ادرار بصورت تصادفی می تواند جمع آوری شود اما به نظر می رسد نمونه صبح زود بهتر است.

3.        می توان از آغشته کردن نوارهای کاغذ صافی به ادرار نیز استفاده کرد.

ملاحظات نمونه گیری:

1.         تجهیزات لازم برای نمونه گیری باید توسط آزمایشگاه تهیه و در صورت نیاز، در دسترس نمونه گیر خارج از آزمایشگاه قرار بگیرد.

2.        بهترین زمان برای نمونه گیری، جمع آوری نمونه، در فاز حاد بیماری و زمان بروز عدم تعادل متابولیکی است ( مثل جمع آوری اولین ادرار دفع شده پس از پذیرش اورژانسی بیمار).

3.        ظرف جمع آوری ادرار، تمیز و فاقد نگهدارنده باشد.

4.        از الودگی باکتریایی ادرار، جلوگیری شود.

5.        نمونه در اسرع وقت، فریز شود.

6.        کسب اطلاعات دقیق و جامع از شرایط بالینی، رژیم غذایی و از همه مهمتر داروهای مصرفی بیمار از ضروریات اولیه آنالیز  صحیح اسیدهای ارگانیک است.

شرایط نگهداری و جابجایی نمونه:

1.        نمونه های مایع ادرار در اسرع وقت، جهت اماده سازی و ذخیره نمونه، به آزمایشگاه مربوطه منتقل شوند.

2.        در صورت انالیز فوری نمونه ها، نیاز به فریز کردن نیست.

3.        ادرار می تواند تا 24 ساعت پس از جمع آوری، در یخچال (4 درجه) نگهداری شود اما نگهداری در دمای اتاق، اثرات نامطلوبی روی نمونه دارد.

4.        نمونه ادرار روی نوار کاغذ صافی، پس از خشک شدن، در دمای اتاق منتقل شود. 

5.        اگر نمونه ها در مسافت طولانی جابجا می شوند، روی یخ خشک و در کانتینر Over night حمل شوند و اگر شرایط فریز موجود نباشد، از نگهدارنده هایی مثل سدیم آُزاید و کلروفرم استفاده شود.

6.        با نگهداری ادرار در -20^oC و -80^oC حداقل به مدت یک سال ، اسید های ارگانیک، پایدار خواهند ماند.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      نمونه ادرار گرم شده

ü      نمونه ادرار همراه با آلودگی بویژه آلودگی باکتریایی

ü      نمونه ادرار بدون برچسب یا با برچسب اشتباه

کاربردهای بالینی: کمک به تشخیص اختلالات متابولیک نوزادان از جمله:

-         متیل مالونیک اسیدمی

-         کمبود MMA - سمی آلدئید دهیدروژناز

-         ایزووالریک اسیدمی

-         پروپیونیک اسیدمی

-         کمبود 3-کتوتیولاز

-         کمبود 3-متیل کورتنیل کوا کربوکسیلاز

-         کمبود کربوکسیلاز مولتیپل

-         3 – هیدروکسی 3- متیل گلوتاریک اسیدوری

-         3- متیل گلوتاکونیک اسیدوری

-         گلوتاریک اسیدوری نوع یک

-         گلوتاریک اسیدوری نوع دو

-         3- هیدروکسی ایزوبوتیریک اسیدوری

-         5- اکسو پرولینوری

-         2- هیدروکسی گلوتاریک اسیدمی

-         4- هیدروکسی بوتیریک اسیدوری

-         موالونیک اسیدوری

-         گلیسرولوریا

-         هیپراگزالوری اولیه نوع یک

-         L- گلیسریک اسیدمی (هیپراگزالوری اولیه نوع دو)

-         2- کتوآدیپیک اسیدوری

-         آلکاپتونوری

-         اختلال چرخه اوره/ کمبود اورنیتین ترانس کربومیلاز (OTC)

-         فنیل کتونوری

-         بیماری شربت افرا

-         تیروزینمی نوع یک

-         کمبود MCAD

-         لاکتیک اسیدوری

-         بیماری زنجیره تنفسی

-         کتوزیس

-         دی کربوکسیلیک اسیدوری

-         کتوتیک دکربوکسیلیک اسیدوری

اطلاعات بالینی: اسیدهای اُرگانیک حدواسط های فیزیولوژیک در مسیرهای متنوع متابولیک در بدن می باشند. اسیدوری اُرگانیک یک گروه از اختلالات متابولیکی هستند که یک یا بیش از یک مسیر متابولیکی دچار نقص (بلاک) شده است. در نتیجه آن کمبود طبیعی در محصولات و افزایش غیر طبیعی تجمع متابولیت های حدواسط ( اسید های اُرگانیک) در بدن حاصل می شود. این متابولیت های اضافی  از طریق ادرار دفع می شوند.

اسیدوری اُرگانیک به طور تیپیک در یک بیماری حاد تهدید کننده حیات در ابتدای طفولیت یا  با تاخیر رشد غیر قابل توضیح (همراه با دوره های تداخلی عدم جبران متابولیکی) در بعد از کودکی رخ می دهد. اسیدوز متابولیکی مقاوم و شدید با منشاء نامعلوم، آنیون گپ آفزایش یافته و تظاهرات نورولوژیک حاد، نظیر تشنج از شاخص های تشخیصی قوی این اختلالات می باشد. وجود کتونوری که گاهی اوقات شدید می باشد یک سرنخ کلیدی مهم در شناخت این اختلالات بویژه در دوره طفولیت می باشد. هیپرآمونمی، هیپوگلیسمی، لاکتیک اسیدمی از یافته های متداول و بطور خاص در طول دوره حاد این اختلالات می باشند. 

روش مرجع: Gas Chromatography-Mass Spectrometry (GC-MS)

روش ارجح: Gas Chromatography-Mass Spectrometry (GC-MS)

سایر روشها: سنجش های آنزیمی، آنالیز مولکولی

مقادیر طبیعی: نیاز به تهیه یک گزارش تفسیری می باشد.

تفسیر:  تفسیر پروفایل های اسید ارگانیک باید بر مبنای الگوی شناخت اسیدهای ارگانیک غیر نرمال و ارتباط یافته های بالینی مثبت و منفی باشد.

      تفسیر معنی دار از پروفایل های اسید های اُرگانیک بر مبنای الگوی کلی اسیدهای ارگانیک دارای مقادیر غیر نرمال و نه بر مبنای مقادیر غیر نرمال هر اسید اُرگانیک جداگانه انجام می شود.

      ویژگی تشخیصی اسیدهای اُرگانیک ممکن است بطور قابل توجهی متفاوت باشد و الگوی بیماری ممکن است همیشه واضح نباشد. به عنوان مثال الگوی اسید های اُرگانیک در اختلالات اکسیداسیون اسیدهای چرب می تواند در شرایطی که بیمار بدون علامت باشد نرمال دیده شود در حالیکه می تواند در طول یک اپیزود حاد بیماری بطور وسیعی غیر نرمال باشد.

       تفسیر مناسب نتایج، همچنین وابسته به اطلاعات بالینی موجود، بخصوص سابقه خانواده، رژیم غذایی مربوطه و تاریخچه داروهای مصرفی است.

      تجربه در تفسیر گزارش های کیفی و کمی ضروری است.

      تفسیر نهایی نیاز به اطلاعات جزئی از شرایط بالینی، شیمی بالینی روتین و آنالیز کمی مجدد اسیدهای ارگانیک دارد.

عوامل مداخله گر :

·         موادی که استعداد بالقوه در تداخل با آنالیز اسیدهای ارگانیک دارند باید شناسایی شده و در حین تفسیر نتایج مد نظر قرار بگیرند.

·         فاکتورهای رزیمی مانند تغذیه کاملا تزریقی، مکمل های حاوی تری گلیسیریدهای متوسط-زنجیره و رژیم های کتوژنیک باعث تغییرات معنی داری در نتایج می شوند.

·         داروهایی مانند والپوریک اسید، آسپرین و بسیاری انواع دیگر می توانند باعث تولید پیک های کاذب بسیار متنوعی شوند.

·         بسیاری از شرایط مداخله گر نباید مانع از آنالیز نمونه شوند اما آزمایشگاه باید تاریخچه کاملی از شرایط بیمار شامل رژیم غذایی و داروهای مورد استفاده، تهیه کند.

·         بیشترین تغییرات مخدوش کننده به علت آلودگی باکتریایی نمونه رخ می دهند که می توان با جمع آوری صحیح نمونه از بروز آنها ممانعت کرد.

·         توجه شود که در برخی کودکانی که مبتلا به اختلالات متابولیک نیستند اما در فاز حاد برخی بیماری های دیگر قرار دارند ممکن است افزایش اسیدهای ارگانیک چندین برابر حد بالای نرمال رنج، دیده شود.

توضیحات:

      نادر بودن برخی از اُرگانیک اسیدوری ها به این معناست که تعداد بسیار کمی از آزمایشگاه ها دارای تجربه لازم هستند.

      از آنجاییکه دفع اسیدهای ارگانیک تشخیصی بستگی به باقیمانده فعالیت آنزیم های ناقص، لود غذایی پیش سازها و وضعیت آنابولیک بیمار دارد، ممکن است در اختلالات همیشه پروفایل های واضح و مفیدی دتکت نشوند.

      وجود یک پروفایل غیر عادی برای اثبات قطعی تشخیص یک اختلال، کافی نبوده و استفاده از یک روش مستقل در هر زمان ممکن، جهت تایید نتایج توصیه می شود ( مانند آنالیز آسیل کارنیتین و اسیدهای آمینه، سنجش آنزیمی In vitro و آنالیز های مولکولی).

      در ارزیابی بیماران جهت اختلالات اسید های ارگانیک باید توجه داشت که تشخیص قطعی در اغلب موارد فقط می تواند پس از تکرار آنالیزهای کمی اسیدهای ارگانیک ادرار ترجیحا در طول جبران متابولیکی و/یا تست های اضافه مانند ارزیابی اسیل های کارنیتین، آنالیز اسیدهای ارگانیک در CSF، آزمون های لودینگ و غیره شکل بگیرد.

      در برخی بیماران دارای نقایص آنزیمی اثبات شده، در برخی موارد آنالیز اسیدهای ارگانیک ادرار بصورت نرمال مشاهده شده است.

      در بیشتر اختلالات، تغییرات متابولیت های پلاسماو / یا CSF غیر واضح تر از تغییرات ادراری آن ها هستند به استثنای برخی اختلالات اسیدهای ارگانیک مغزی که افزایش منجر به تشخیص اسیدهای ارگانیک فقط ممکن است در CSF قابل دتکت باشد.

      نکته بسیار مهم این است که فقط تعداد کمی از اختلالات اسیدهای ارگانیک با مقادیر ثابت افزایش یافته متابولیت های اختصاصی مربوط به خود، می توانند بدون شک و تردید از یک نمونه ادرار به تنهایی قابل تشخیص باشند.

      هنگامی که نتایج غیر عادی مشاهده شده باشد نوشتن تفسیری همراه با جزئیات شامل مروری بر ارتباط اطلاعات بالینی موجود، تشخیص های افتراقی و توصیه های لازم برای انجام تست های بیوشیمیایی تاییدی اضافی ( مانند سنجش انزیمی و آنالیز مولکولی) و اطلاعات تماس با ازمایشگاه ضروری است.

     

منابع :

1. استانداردهای تست های بیوشیمیایی اختصاصی بیماری های متابولیک ارثی، اداره ژنتیک-آزمایشگاه مرجع سلامت و انیستیتو پاستور ایران، 1394
2. Seashore MR: The Organic Acidemias: An Overview. Reviewed April 8, 2015. Available at: https://www.researchgate.net/publication/221964037_The_Organic_Acidemias_An_Overview

3.     Mayoclinic, Organic Acids Screen, Urine, mayomedicallaboratoreis, Available at: http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Clinical+and+Interpretive/80619

4. 4. Tietz textbook of clinical chemistry and molecular diagnostics / [edited by] Carl A. Burtis, Edward R. Ashwood, David E. Bruns.—5th ed,2012