نام اختصاری:  Fecal Fat

سایر نام ها: جمع‏آوری کمی چربی48 تا 72 ساعته مدفوع؛ اندازه‏گیری کمی چربی مدفوع، تعیین مقدار چربی مدفوع

        Fecal Fat, Random Collection/ Fat, Feces/ Stool Fat, 72 hours/  Fatty Stool/ Lipid in Feces

        Quantitative stool fat determination/ Fat absorptionQuantitative stool fat determination/ Fat absorption test

بخش انجام دهنده: بیوشیمی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: مدفوع

حجم نمونه مورد نیاز:  ≥ 5 gr

شرایط نمونه گیری: جمع‏آوری مدفوع به مدت 48 تا  72 ساعت معمولاً در روز چهارم، پنجم و ششم پس از شروع رژیم غذایی کنترلی حاوی 100 گرم چربی (50 تا 150 گرم) در روز می باشد. 

ملاحظات نمونه گیری:

1.       جهت جمع آوری مدفوع از ظروف پلاستیکی درب دار استفاده می شود.

2.       در زمان جمع آوری نمونه از آلوده شدن با ادرار خودداری گردد.

3.        جمع آوری نمونه مدفوع می بایست در سه  روز چهارم، پنجم و ششم پس از شروع رژیم غذایی حاوی 100 گرم چربی در روز صورت گیرد.

4.       تاریخ و ساعت شروع و خاتمه جمع‏آوری نمونه باید یادداشت شود.

5.       تمام نمونه ها باید با یکدیگر ارسال گردند. بر روی ظرف نمونه باید به ترتیب نمونه گیری، ظروف شماره 1، 2 و 3 مشخص گردد.

6.       برای یک نمونه رندم حداقل نمونه، 5 گرم مدفوع می باشد.

7.       جهت آنالیز سایر ترکیبات مدفوع باید نمونه گیری مجزایی صورت گیرد.

8.       نباید از مسهل بویژه از روغن های معدنی و  روغن کرچک در جریان نمونه گیری استفاده نمود.

9.       نباید از مکمل های سنتتیک چربی با قابلیت جذب بالا ( برای مثال اولسترا) یا مکمل های غذایی ضد چربی (fat-blocking nutritional supplements) در جریان نمونه گیری استفاده نمود.

10.    استفاده از پودر یا پماد پوشک می تواند منجر به نتایج کاذب گردد.

موارد عدم پذیرش نمونه:

1.        ظرف نامناسب جهت جمع اوری نمونه مدفوع

2.        تاخیر در انتقال نمونه به آزمایشگاه که منجر به خشک شدن نمونه گردد.

3.        نمونه های حاوی آلودگی به باریوم و چارکول

4.        جمع آوری نمونه در قوطی های بیشتر از 500 گرم (یا 500 میلی لیتر) نظیر قوطی رنگ

5.        نمونه هایی مدفوع که حاوی محیط یا مواد نگهدارنده باشند.

شرایط نگهداری:

1.        نگهداری نمونه درجریان جمع آوری 72 ساعته، در یخچال می باشد.

2.        در صورت تاخیر در آنالیز، نمونه باید فریز شود.

3.        پایداری نمونه در دمای اتاق یک ساعت، در یخچال 4 روز و در فریزر، 2 هفته می باشد

کاربردهای بالینی:

1.        تشخیص سوء جذب چربی به سبب پانکراتیت یا اختلالات روده ای

2.        پایش اثر بخشی مکمل های آنزیمی در برخی از سوء جذب ها.

روش متداول: Nuclear Magnetic Resonance (NMR) Spectroscopy

روش ارجح: NIRA (Near Infrared)

سایر روشها: گراویمتریک، بررسی میکروسکوپی قطرات چربی و آزمایش جذب چربی، Steatocrit

 مقادیر مرجع:

کمتر از 6 سال: 0.0 – 2.0 gr/ 24hrs

6 سال تا 18 سال: 2.0 – 6.0 gr/ 24hrs

18 سال و بالاتر: 2.0 – 7.0 gr/24hrs

استئاتوره:7 gr/24hrs  >

نمونه راندم: 0.0 – 19%

اطلاعات تکمیلی:  از آنجاییکه پانکراس منبع عمده آنیم های لیپاز، آمیلاز و پروتئولیتیک می باشد، کاهش قابل توجه در فعالیت پانکراس، باعث کاهش جذب نشاسته، چربی، پروتئین و افزایش همزمان آن در مدفوع خواهد شد. در نقص عملکرد پانکراس بررسی میکروسکوپی مدفوع نیز نشاندهنده ی وجود مقادیر زیادی سلول های هسته دار و فیبر های گوشتی است. چربی های تام مدفوعی متشکل از مونوگلیسریدها، دی گلیسرول ها و تری آسیل گلیسرول هاست. همچنین محتوای اسیدهای چرب و نمک های آنها (Soaps)، فسفولیپیدها و گلیکولیپیدها، استرول ها و استرهای کلسترول می باشند. عمده چربی های مدفوعی انواع جذب نشده غذایی هستند اما مقادیر قابل توجهی (حدود 2گرم) از باکتریهای روده ای و سلول های اپی تلیال مشتق می شوند.

تفسیر:

دفع بیشتر از 7 gr/24hrs با یک رژیم غذایی 50  تا 150 گرم چربی، حاکی از یک نقص در سوء جذب است. نتایج غیر طبیعی نمونه راندوم می بایست با جمع آوری نمونه زماندار (Timed Collection) تایید گردد. مقادیر گزارش برای نمونه زماندار(24-48-72-96) باید به صورت gr/24hrs و برای نمونه راندوم به صورت درصد درج شود.

محدودیت ها:

§         تست برای تفکیک بیماری های پانکراسی تعریف نشده و مفید نمی باشد. آزمایش حساسیت پایینی دارد. غلظت‏های افزایش یافته چربی مدفوع قادر به تمیز استئاتوره پانکراسی (سوء هضم) و روده‏ای (سوء جذب) نیست.

§          جمع‏آوری چربی مدفوع تجربه بدی برای بیمار و پرسنل آزمایشگاه است. 

§         مصرف مداوم غذاهای پرچرب یا استفاده از مکمل های حاوی روغن های معدنی منجر به اختلال در تفسیر نتایج می گردد.

§         استفاده از زغال به عنوان یک نشانگر توصیه نمی شود. اگر زغال چوب استفاده می شود، به آزمایشگاه اطلاع دهید.

عوامل مداخله گر :

ü      تنقیه

ü      مسهل

ü      روغن معدنی

ü      عنصر باریوم

ü      پماد پوشک

توضیحات:

·         انجام این قبیل آزمایشات برای تشخیص موارد خفیف پانکراتیت ارزش چندانی نداشته زیرا در بیمارانی که دچار نارسایی پانکراس با هضم طبیعی هستند نیز مشاهده می گردد.

·         آزمایش چربی مدفوع برای بررسی تعادل متابولیکی یا تعادل چربی و تشخیص سوء جذب ناشی از پانکراتیت یا سایر اختلالات روده ای بکار می رود و هدف آن بررسی استئاتوره (افزایش دفع چربی در مدفوع) می باشد.

·          این تست در ژیاردیوز که با دفع چربی همراه است نیز کاربرد دارد.

·         این آزمایش برای تعیین علت استئاتوره به کار نمی رود، بلکه جهت تشخیص حضور استئاتوره و تشخیص انواع سندروم های سوء جذب (شامل سلیاک، اسپرو، کرون، سندرم روده کوتاه)، پانکراتیت مزمن، سرطان پانکراس، تنگی مجاری صفراوی، سنگ کیسه صفرا، سرطان مجاری صفراوی، انتریت ناشی از پرتوتابی، سیستیک فیبروزیس، بیماری Whipple's به کار می رود.

          منابع :

1. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير

2. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,pp: 574-575

3. Mayo Clinic. Fat, Feces, Serum. Mayo Medical Laboratories. Available at http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/8310.

4. ARUP. Fecal fat. Laboratory Test directory. Available at http://ltd.aruplab.com/Tests/Pub/0020385.

5. The University of Iowa Department of Pathology LABORATORY SERVICES HANDBOOK. Fat feces.  available athttps://www.healthcare.uiowa.edu/path_handbook/handbook/test779.html