نام اختصاری: fPSA

سایر نام ها: آنتی ژن اختصاصی پروستات توتال، آنتی ژن اختصاصی پروستات آزاد

Free PSA, Prostate Specific Antigen, Free Percentage

بخش انجام دهنده: آنالیز هورمون

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم یا پلاسما هپارینه

حجم نمونه مورد نیاز:  1 ml

شرایط نمونه گیری:

1. نمونه ناشتا ترجیح داده می‏شود.

2. در صورت استفاده از سنجش RIA ، بیمار نباید مواجهه اخیر با مواد رادیواکتیو داشته باشد.

3. نمونه‏گیری حداقل 4 هفته بعد از  معاینه رکتال( DRE )و انجام بیوپسی سوزنی پیشنهاد می‏شود.

4.  24 ساعت قبل از انجام آزمایش از اعمال جنسی پرهیز گردد زیرا باعث افزایش سطح PSA می‌شود. انزال ممکن است سبب افزایش موقت و جزیی شود.

ملاحظات نمونه گیری:

 1. با رعایت اصول نمونه گیری از بیمار، نمونه خون وریدی گرفته و آن را در لوله یا ویالهای های با درپوش قرمز یا سبز جمع آوری کنید.

2. پس از نمونه گیری، محل  خونگیری را از لحاظ خونریزی یا هماتوم بررسی نمایید.

3. در صورت استعمال داروهای مؤثر بر نتایج آزمون ، در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

4. دانستن سن بیمار حائز اهمیت است. آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

5. از جمع آوری نمونه  سرم لیز، ایکتریک و یا لیپمیک اجتناب نمایید.

6. PSA آزاد را تنها می توان در عرض 12 ساعت پس از انجام PSA کل اضافه کرد. نمونه باید به صورت منجمد حمل شود

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      همولیز شدید نمونه

ü      ذوب و فریز مکرر نمونه.

شرایط نگهداری:

1.        در ظرف 3 ساعت پس از نمونه گیری سرم را از سلول جا نمایید و  1ml از آنرا در ویالهای پلاستیکی مخصوص ریخته و در مجاورت یخ به بخش آنالیز هورمون انتقال دهید. ترجیحاً تا زمان آنالیز نمونه را فریز  نمایید.

2.        پایداری نمونه در دمای اتاق 8 ساعت، در دمای یخچال(2-8^oC) 48 ساعت و در فریزر (-20^oC) 3 ماه می باشد.

کاربردهای بالینی:

1.        غربالگری تشخیص اولیه سرطان پروستات و افتراق آن از هیپرتروفی پروستات( در صورتی که با معاینه رکتال توأم گردد، قریب به 90% موارد سرطان پروستات قابل تشخیص خواهد بود).

2.        ارزیابی خطر ابتلا به سرطان پروستات در بیماران با PSA توتال حدواسط یا کمی ​​افزایش یافته (ng / ml 4-10) و کمک به انتخاب مردانی که باید جهت پیگیری  نمونه برداری از پروستات (بیوپسی پروستات) داشته باشند.

3.        ارزیابی بیماران پس از درمان.

روش مرجع: رادیو ایمیونواسی (RIA)

روش ارجح: آنزیم ایمیونواسی (EIA) الکتروکمی لومینوسانس (ECLIA)

سایر روشها: کمی لومینوسانس، ایمونوفلوئورمتریک ، IRMA

مقادیر مرجع: PSA کل: 4 ng/ml >    PSA آزاد: 0.934 ng/ml >   

در مردانی که غلظت‏های PSA کل آنها بین  4 ng/ml  تا 10 ng/ml  می‏باشد:

§         نسبت :free PSA/ Total PSA (%10) 0.1 ≥ ، نشاندهنده 49 تا 65 درصد خطر ابتلا به سرطان پروستات (وابسته به سن)

§         نسبت :free PSA/ Total PSA (%25) 0.25 < ، نشاندهنده 9 تا 16 درصد خطر ابتلا به سرطان پروستات (وابسته به سن)

تفسیر:

در بیماران مبتلا به آدنوکارسینوم پروستات درصد بالاتری از PSA به صورت متصل به پروتئین می‏باشد(بیشتر از 90%). جزء باند نشده free PSA خوانده می‏شود در حالیکه به جزء باند شده complexed PSA گفته می‏شود. اندازه‏گیری اجزاء آزاد و باند شده ممکن است در غربالگری مردانی که یافته‏های دوپهلو دارند مفید باشد. هدف این گونه غربالگری عبارت است از کاهش تعداد بیوپسی‏های غیرضروری در مردانی که غلظت‏های PSA توتال آنها بین  4ng/ml  تا 10 ng/ml  می‏باشد. در مواردی که PSA توتال کمتر از 5/2، 3 یا 4 است این امر فایده‏ای ندارد. مقادیر کم fPSA ممکن است در شرایط خوش‏خیم همچون پروستاتیت هم دیده شود. در افراد مبتلا به کارسینوم پروستات متوسط درصد fPSA پایین‏تر است. به طور تی‏پیک نسبت fPS A به total PSA در مردان طبیعی بیشتر از 25% و در مبتلایان به کارسینوم پروستات کمتر از 25% است. پیشنهاد می‏شود مردانی که افزایش خفیف PSA توتال دارند (4-10ng/ml) و fPSA /  tPSA آنها کمتر از

20  تا 30 درصد است باید مورد بررسی بیشتر قرار گیرند. استفاده از cut off 25% حدود 98% از کارسینوم‏های سنین 59-50 سال، 94% از کارسینوم‏های سنین 69-60 سال و 90% از کارسینوم سنین 75-70 سال را ردیابی می‏کند .این تست برای زنان کاربرد ندارد.

 

عوامل مداخله گر :

·         سطوح بالای PSA ممکن است در پروستاتیت و هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) و نيز با افزايش سن مردان دیده شود.

·          انجام معاینه رکتال در 48 ساعت اخیر (DRE) ، دستکاری پروستات توسط بيوپسي یا برداشتن پروستات،  PSA را افزایش می دهد.

·         دوچرخه سواری، انزال در عرض 24 ساعت قبل از آزمایش و عفونت پروستات مي توانند سطح PSA را افزايش دهند. 

·         برخی داروهاي شیمی درمانی مانند سیکلوفسفامید و متوترکسات، ممکن است باعث افزایش یا کاهش سطح PSA شوند.

توضیحات:

§          PSA پروتئیني است كه عمدتا توسط سلول ها در پروستات توليد مي شود. بیشتر PSA به داخل مایع مني رها مي شود، اما مقدار کمی از آن نیز به درون جریان خون رها مي گردد PSA. به دو شکل در خون موجود است: آزاد (Free) و کمپلکس( (cPSA متصل به يك پروتئین.

§         free PSA/total PSA یک تست غربالگری برای طبقه‏بندی مردانی است که یافته‏های آزمایشگاهی یا بالینی دوپهلو و مبهم داشته و ممکن است

 از بیوپسی پروستات سود ببرند. این گروه شامل کسانی می‏شود که افزایش خفیف در PSA توتال (4-10 ng/ml) داشته یا اندازه پروستات در سونوگرافی بزرگ شده است. 

§         این تست در کمک به تعیین لزوم انجام بیوپسی از پروستات، پايش اثربخشی درمان سرطان پروستات و تشخیص عود سرطان پروستات مفید است.

§         هنگامی که مردي دارای علائم مطرح کننده سرطان پروستات مانند اشکال در ادرار کردن ، ادرار دردناک و/ یا مکرر است؛ همچنين در طول درمان سرطان پروستات و پس از آن در فواصل منظم این تست درخواست مي شود.

§         PSA آزاد اصولا هنگامی که یک مرد افزایش خفيف در PSA تام دارد، درخواست مي شود.

§         مقادیر پایین fPSA در حالات خوش‏خیمی همچون پروستاتیت هم دیده می‏شود. 

§         کاوش‏هایی برای complexed PSA هم در دسترس است که ممکن است PSA متصل شده به آلف- یک - آنتی‏کموترپسین یا آلفا – دو- ماکروگلوبولین را شناسایی کند. 

          منابع :

1.  کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر سالمي
2.  کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير

3. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004, pp: 1097-1098