نام اختصاری:  B₁₂ or Cb₁                              

  سایر نام ها: کوبالامین، سیانوکوبالامین،

Cyanocobalamin, Active B₁₂, Cobalamin, CbIC, Intrinsic-Factor

بخش انجام دهنده:  آنالیز هورمون                      

         نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم                                 

حجم نمونه مورد نیاز:  0.6 ml

شرایط نمونه گیری:

1. ترجیحاً بیمار 8 ساعت ناشتا باشد.

2. از مصرف مکمل ویتامین B12 پیش از انجام آزمایش اجتناب نمایید.

3. نمونه‏گیری باید قبل از ترانسفوزیون یا شروع درمان با B12 صورت گیرد. 

4. بیمار نباید قبل از انجام آزمایش مشروبات الکلی مصرف نماید.

ملاحظات نمونه گیری:

1.  با رعایت اصول نمونه گیری از بیمار نمونه خون وریدی گرفته و آن را در ویال های با درب قرمز  جمع آوری نمایید.

2.  محل نمونه گیری را از لحاظ خونریزی بررسی نمایید.

3.  در صورت نمونه گیری در خارج از آزمایشگاه، نمونه را بالافاصله به آزمایشگاه ارسال نمایید.

4.  نمونه خون می بایست در مدت دو ساعت ساتریفیوژ گشته و سرم را در ویال های مخصوصی درب دار جدا نمایید.

5.  در صورت استعمال بیمار از  داروهای مؤثر بر نتایج آزمون، پیش از نمونه گیری،  آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      همولیز سرم متوسط

ü      نمونه ای به غیر از سرم

ü      ذوب و فریز مکرر نمونه

ü      نمونه هایی که برای بیش از 8 ساعت در دمای اتاق قرار گرفته اند.

ü      نمونه های با برچسب اشتباه و یا عدم بر چسب.

شرایط نگهداری:

1.  نمونه در دمای اتاق تا 2 ساعت پایدار است.

2.  نمونه در دمای 4°C برای 7 روز پایدار است، درغیر این صورت فریز نمایید. نمونه در فریزر (-20°C) تا 3 ماه پایدار است.

3.  جهت انجام آزمایش بالافاصله نمونه را به بخش مربوطه انتقال دهید.

اطلاعات تكميلي:

ویتامین B12 یک ترکیب پیچیدة اٌرگانومتالیک به نام کوبالامین است. تحت شرایط طبیعی، انسان‎ها کاملاً وابسته به محصولات حیوانی خوراکی (گوشت قرمز، ماهی،

تخم مرغ، کره، شیر و پنیر) برای تأمین نیازشان به ویتامین B12 هستند. میکروارگانیسم‏ها، منشاء کوبالامین در زنجیرة غذایی هستند. گیاهان و سبزیجات حاوی مقادیر اندکی ذخیره کوبالامین هستند به جزء آنهایی که به وسیلة آلودگی میکروبی به دست می‏آیند. بنابراین گیاهخوران مقادیر کافی از این مادة غذایی ضروری را دریافت نمی‏کنند. نیاز روزانه در حدود 5- 1 میکروگرم است. جذب ویتامین B12 نیاز به فاکتور داخلی (Intrinsic-Factor) دارد که به وسیلة سلول‎های جداری مخاط فوندوس معده همراه با اسیدکلریدریک ترشح می‏شوند. در ابتدا ویتامین از شکل متصل به پروتئین خود با تأثیر پپسین در محیط اسیدی معده جدا می‏شود. ویتامین آزاد شده سپس به پروتئین اتصالی ویتامین B12 بزاقی به نام کوبالوفیلین‎ها (Cobalophilins) یا متصل کننده‏های-  R متصل می‏شوند. در دوازدهه کمپلکس‏های ویتامین R- B12  تحت تأثیر پروتئازهای لوزالمعده شکسته می‏شوند و ویتامین B12 آزاد شده و به IF وصل می‏شود. در این شکل، کمپلکس ویتامین IF – B12  به ایلئوم منتقل می‏شود، جایی که به گیرنده‏های ویژة IF بر روی سلول‎های ایلئال می‏چسبد. سپس ویتامین از غشای پلاسمایی برای ورود به سلول مخاطی عبور می‏کند. این ماده به وسیله یک پروتئین پلاسمایی به نام ترانس کوبالامین (transcobalamin II) II که قادر به توزیع  B12به کبد و سلول‎های دیگر بدن (بخصوص مخزن سلول‎های تکثیر یابندة سریع در مغز استخوان و پوشش مخاطی دستگاه گوارش) است، حمل می‏شود. 

عمل فیزیولوژیکی  :B12
 - یکی از اعمالی که B12 انجام می دهد اینست که هموسیستئین را به متیونین تبدیل می کند.
متیونین از مواد بسیار مهم در سنتز میلین است. اگر متیونین در میلین کم باشد باعث خراب شدن میلین می شود. (میلین در سیستم عصبی نقش دارد(.
- کار دیگر B12 تبدیل بتا لوسین به آلفا لوسین است.
- همچنین متیل مالونیل کوآنزیم  Aدر مجاورت B12 تبدیل به سوکسینیل کوآنزیم A می شود.

علت کمبود  :B12
-کمبود B12 در رژیم غذایی : که در افراد گیاهخوار B12 کاهش می یابد.
-کمبود فاکتور :IFدر افرادی که آتروفی معده دارند کمبود IF دیده می شود.IF  توسط سلولهای پریتال معده ساخته می شود. همچنین در افرادی که معده برداری کرده باشند نیز دیده می شود.  کمبود IF شایع ترین علت کمبود ویتامین B12 است.

- فقدان اسید معده (آکلرهیدریا ): اسید معده جهت جدا نمودن B12 از پروتئین های متصل به آن در معده مؤثر است. بدون اسید معده ویتامین B12 متصل باقی می ماند و از روده جذب نمی شود.
- اختلال جذبی در روده: فردی که دچار سل روده ای است به هر دلیلی که روده خصوصا ناحیه ایلئوم مشکل داشته باشد جذبB12  صورت نمی گیرد.گیرد.  

-  دیفلو بوتریوم لاتوم B12 روده را مصرف می کند پس اگر فردی مبتلا به این انگل باشد دچار کمبود B12 می شود.
- افزایش نیاز که در خانمهای حامله دیده می شود.
- افرادی که دچار آنمی پرنی سیوز (pernicious ) هستند. در ایران این آنمی کمتر دیده شده است. بیشتر در شمال اروپا دیده می شود. در این بیماران آنتی بادی از نوع IgG وجود دارد که بر علیه IF و یا سلولهای پریتال عمل می کند. بنابراین یک بیماری اتوایمیون به حساب می آید.

کاربردهای بالینی:

1.  ردیابی کمبود کوبالامین (Cb1) در بیمارانی که یافته‏ هماتولوژی (کم‏خونی، ماکروسیتوز، نوتروفیل هیپرسگمانته، لکوپنی و ترومبوسیتوپنی) غیر طبیعی دارند، بویژه ارزیابی هیپرسگمانتاسیون در گرانولوسیت‏ها، MCV  بالاتر از 98 فمتولیتر؛ تشخیص کم خونی ماکروسیتیک‏ و مگالوبلاستیک؛

2.  کمک به تشخیص علت زوال عقل یا سایر یافته‏های عصبی (کرختی، مورمور شدن و کاهش حس ارتعاش در اندام‎ها)؛

3.  بررسی الکلیسم و سوء جذب. 

روش مرجع:  روش های میکروبیولوژی جهت تعیین فعالیت بیولوژیکی Vit B12

 روش ارجح:  الکتروکمی لومینوسانس، رادیو ایمیونو اسی (RIA)                                

 سایر روشها:ELSA، CBP RIA

مقادیر طبیعی:

طبیعی: 200 – 900 pg/ml

حدواسط: 160 – 200 pg/ml

پایین:  160 pg/ml >

تفسیر: مقادیر 200 – 900 pg/ml به عنوان مقادیر طبیعی در نظر گرفته می شود. سطوح بین 160 – 200 pg/ml مقادیر بینابینی می باشند و سطوح کمتر از 160 pg/ml  نشاندهنده کمبود ویتامین B12 می باشد. اندازه گیری سطوح متیل مالونیک اسید و هموسیتئین پلاسما در پیگیری و کمک به تشخیص کمبود ویتامین  B12 مؤثر است. بسیاری از شرایط می توانند باعث ایجاد افزایش و یا کاهش در غلظت ویتامین B 12 از جمله:

علل افزایش سطح: لوسمی (سرطان خون)، پلی سیتمی ورا، اختلال شدید عملکرد کبد، بیماری میلوپرولیفراتیو، مصرف ویتامین C، مصرف استروژن، مصرف ویتامین A و اورمی.

علل کاهش سطح: آنمی پرنیشیوز، سندرم های سوء جذب (مانند بیماریهای التهابی روده، اسپرو، بیماری کرون)، عفونت با انگل های روده ای نظیر دیفلو بوتریوم لاتوم،

گاستریت آتروفیک، سندروم زولینگر-الیسون، گاسترکتومی پروکسیمال وسیع، برداشتن ایلئوم انتهایی، آکلرهیدریا، بارداری در 5 تا 25 درصد موارد، کمبود ویتامین C و کمبود اسید فولیک، آسپرین، داروهای ضد تشنج، کلشی سین، مصرف اتانول، هورمون های پیشگیری از بارداری، مصرف سیگار، همودیالیز و مولتیپل میلوما.

عوامل مداخله گر :

·         هیدرات کلرال موجب افزایش سطح ویتامین B12 می شود.

·         بسیاری از داروها قادرند با جذب کوبالامین (Cb1) و یا اسید فولیک منجر به نتایج کاهش کاذب گردند؛ از جمله داروهای کموتراپی (متوتروکسات)؛ داروهای ضدمالاریا (پریمتامین)؛ دیورتیک‏ها (تری‏آمترن)؛ داروی ضدپروتوزوآ (پنتامیدین، ایزوتیونات)؛ ضدباکتری (تری‏متوپریم)؛ ضدتشنج (فنی‏توئین)؛ خواب‏آورها (باربیتورات)؛ ضدبارداری (OCP)؛ ضدسل (سیکلوسرین، پارا-آمینوسالیسیلیک اسید)؛ ضدنقرس (کلشی‏سین) و کاهش دهنده‏های قندخون (مت فورمین، فن‏فورمین( .

·         کوبالامین در مواجه با نور از بین می‏رود.

·         تجویز دوز بالای بیوتین (>5 mg/day ) 8 ساعت قبل از انجام ازمایش، موجب تداخل در نتایج آزمون می گردد.

·         تجویز اخیر ویتامین B12 می تواند منجر به غلظت های سرمی نرمال یا بالا رفته گردد.

·         در روش RIA مصرف رادیو نوکلوئیدها در کمتر از  24 ساعت پیش از انجام ازمایش موجب تداخل در نتایج می گردد.

·         در موارد نادری، بعضی از افراد که در معرض آنتی ژنهای حیوانات قرار دارند، ممکن است آنتی بادی ایجاد شده بر ضد این آنتی ژنها در نتایج آزمون تداخل نماید.

·         همولیز گلبول­های قرمز بصورت کاذب موجب بالا رفتن سطح کوبالامین سرمی می گردد.

·         نمونه های غیر ناشتا اغلب منجر به افزایش کاذب سطح کوبالامین سرم می گردد.

توضیحات:

§         ارزیابی کم خونی ماکروسیتیک نیاز به اندازه گیری هر دو ویتامین B12 و سطح فولات دارد. در حالت ایده آل آنها باید به طور همزمان اندازه گیری شوند.

§         نیاز روزانه به کوبالامین کمتر از 2 میکروگرم در روز است و بطور طبیعی نیاز 4 تا 5 سال در کبد ذخیره شده است. بنابراین نقص جذب و انتقال، ممکن است سال‎ها قبل از بروز علایم بالینی کمبود وجود داشته باشد.

§         کمبود ویتامین B12 در بارداری احتمالاً به علت عدم مصرف کافی آن به همراه افزایش نیاز بدن به علت مصرف جنین از منابع اسید فولیک مادر می باشد.

§         تشخیص قطعی کمبود کوبالامین بر پایه علائم بالینی، آزمایشات کلینیکی، سابقه بیماری و سایر یافته ها استوار است.

§         از آزمایشهای مرتبط می توان به سنجش متیل مالونیک اسید و هموسیتئین پلاسما، اسید فولیک، آزمون شیلینگ و شمارش کامل سلول های خون (CBC) اشاره کرد.

          منابع :

1. سایت ملیوکلنیک: http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/9154
2. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير
3. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
4. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P: 424-427
5. Norbert W. Tietz, Clinical Guide to laboratory tests,Saunders 1983,ISBN 0-7216-8885-3, P: 506-507
6. Shenkin A, Baines M, Fell GS, et al: Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics. Edited by CA Burtis, ER Ashwood, DE Bruns. St. Louis, Elsevier, Inc, 2006, pp 1100-1105.