نام اختصاری:    Prol&PRL                            

سایر نام ها: پرولاکتین، Prolactin level

بخش انجام دهنده:  آنالیز هورمون                           

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم، پلاسما هپارینه                            

حجم نمونه مورد نیاز:0.6 ml 

شرایط نمونه گیری:

1.  ترجیحاً نمونه ناشتایی گرفته شود.

2.  توصیه می‌شود نمونه حداكثر 3 تا 4 ساعت بعد از بیدار شدن از خواب شامگاهی گرفته شود.

3.  در صورت کاوش با RIA بیمار نباید اخیراً در معرض ایزوتوپ رادیواکتیو قرار گرفته باشد.   

ملاحظات نمونه گیری:

1. با رعایت اصول نمونه گیری از بیمار، نمونه خون وریدی گرفته و آن را در لوله  یا ویالهای های با درپوش قرمز جمع آوری کنید.

2. نمونه را در لوله‏های از قبل سرد شده (chilled) بین 8 تا 10 صبح بگیرید و آنرا روی یخ نگهدارید.

3. حداکثر ظرف دو ساعت، توسط سانتریفیوژ یخچالدار سرم را از سلول جدا نمایید.

4.  از جمع آوری نمونه  سرم لیز، ایکتریک و یا لیپمیک اجتناب نمایید.

5. پس از نمونه گیری، محل  خونگیری را از لحاظ خونریزی یا هماتوم بررسی نمایید.

6. در صورت استعمال داروهای مؤثر بر نتایج آزمایش، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

7. در صورت نمونه گیری در خارج از آزمایشگاه، نمونه را بلافاصله به آزمایشگاه ارسال کنید. در صورت تأخیر نمونه را روی یخ نگهداری نمایید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

1.  پلاسمای EDTA دار

2.  لوله های بدون برچسب یا با برچسب اشتباه

3.  همولیز شدید نمونه

شرایط نگهداری:

1.  سرم را توسط سانتریفیوژ یخچال‏دار جدا کرده، در ویال های پلاستیکی بریزید و در جای سرد نگهداری نمایید.

2.  سرم در دمای 2-8^oC به مدت هفت روز و در دمای  -20˚Cتا 3 ماه پایدار است. 

اطلاعات تكميلي: وجه تسمیه پرولاکتین (PRL) به این علت است که شیردهی را آغاز کرده و تداوم می‏بخشد. PRL  از هورمون­های هیپوفیز قدامی است. دوپامین هیپوتالاموسی، آزاد شدن PRL را مهار می‏کند. پرولاکتین به صورت پالس‏هایی که سوار (superimposed) بر روی ریتم سیرکادین می‏شوند ترشح می‏شود. بعضی از تحریکات فیزیولوژیک مثل خواب، ورزش و هیپرگلیسمی سبب افزایش کوتاه مدت پرولاکتین سرم می‏شوند. هنگام خواب سطح پرولاکتین بعد از 90-60 دقیقه شروع به افزایش می‏کند و 5-4 ساعت بعد به بالاترین مقدار خود می‏رسد. شایعترین تومور هیپوفیز پرولاکتین ترشح می‏کند (پرولاکتینوما). آمنوره، قاعدگی‏های غیرطبیعی و گالاکتوره می‏توانند نشانه‏هایی حساس برای وجود احتمالی پرولاکتینوما در زنان سنین باروری باشند. این تومورها در مردان و زنان سالخورده فاقد چنین نشانه‏هایی بوده و دیرتر و غالباً با اثرات تهاجمی و بینایی ظاهر می‏شوند. وجود ماکروپرولاکتین ممکن است تفسیر پرولاکتینمی را پیچیده کند. 

کاربردهای بالینی:

1.  کمک به ارزیابی تومورهای هیپوفیز، آمنوره، گالاکتوره، ناباروری، و هیپوگنادیسم.

2.  نظارت بر درمان تومورهای تولید کننده پرولاکتین .

روش مرجع: RIA                                

  روش ارجح:  الکتروکمی لومینوسانس                                                

سایر روشها: کمی لومینوسانس، فلوئورومتری، EIA،

مقادیر مرجع:

اطفال:  1- 0 ماه:  0-90 ng/ml ؛  11-2 ماه: 0-30 ng/ml ؛
18- 1 سال:    1-15 ng/ml
 مردان بالای 19 سال: 2-18 ng/ml
 زنان بالای 19 سال: 3-27 ng/ml
زنان حامله:  سه ماه اول:  80 ng/ml>      سه ماه دوم:  160 ng/ml>   سه ماه سوم:  400 ng/ml>

تفسیر:

استفاده بالینی اصلی از کاوش‏های پرولاکتین سرم در ارزیابی تومورهای هیپوفیزی مترشحه پرولاکتین می‏باشد. اما باید دانست که تومورهای به قدر کافی بزرگ هیپوفیز که مترشحه نیستند نیز از طریق تحت فشار قرار دادن ساقه هیپوفیز می‏توانند سبب افزایش پرولاکتین شوند. به چنین تومورهایی پرولاکتینومای کاذب (پسودوپرولاکتینوما) گفته می‏شود چرا که علت ترشح پرولاکتین سرکوب شدن هورمون­های تروفیکی است که به طور طبیعی مهارکنندة ترشح پرولاکتین هستند. از این رو مقادیر پرولاکتین سرم باید در کنار یافته‏های تصویربرداری تفسیر شود. به این ترتیب که در بیمار مبتلا به آدنوم هیپوفیز بزرگتر از 10 میلی‏متر (ماکروآدنوم) و پرولاکتین بیشتر از 1000 ng/ml  تشخیص تومور مترشحه پرولاکتین تأیید می‏شود. در حالی که پرولاکتین کمتر از 200 ng/ml ( و به عقیده بعضی‏ها  500 ng/ml) پیشنهاد دهنده پسودوپرولاکتینوماست. مقادیر بین 500 و 1000 احتیاج به ارزیابی دقیق دارد. درمان دارویی معمولاً سبب کاهش محسوس در اندازة یک تومور مترشحه پرولاکتین می‏شود ولی در مورد پسودوپرولاکتینوما این گونه نمی‏باشد.
بعضی پزشکان در بررسی مردان با مشکل ناباروری، اندازه‏گیری پرولاکتین را هم لحاظ می‏کنند. در صورتی که در این گونه موارد افزایش پرولاکتین دیده شود ممکن است درمان با بروموکریپتین در بعضی موارد مفید باشد. مردان مبتلا به ژنیکوماستی معمولاً پرولاکتین طبیعی دارند. 

در مادرانی که شیر نمی‏دهند سه هفته بعد از زایمان پرولاکتین به سطح پایه بر می‏گردد. تشخیص افتراقی‏های هیپرپرولاکتینمی عبارت است از عوارض دارویی، آدنوم هیپوفیزی مترشحه پرولاکتین، وجود ماکروپرولاکتین، و سایر بیماری­های ناحیه محور هیپوتالاموس – هیپوفیز. علل نادر نیز عبارتند از بیماری کلیه، هیپوتیروئیدی اولیه، و تولید زیادی استروژن اندوژن.

 پرولاکتین در سرم به اشکال مختلف گردش می‏کند. پرولاکتین منومریک محصول معمولی هیپوفیز قدامی است. ماکروپرولاکتین (پرولاکتین بزرگ، پرولاکتین- IgG کمپلکس - اتوآنتی‏بادی) ممکن است مسئول درصد کم ولی متغیری از پرولاکتین توتال باشد. ماکروپرولاکتین از نظر بیولوژیکی غیرفعال است ولی خاصیت ایمونوراکتیو خود را حفظ می‏کند. توانایی کاوش‏های ایمنی پرولاکتین ممکن است در ردیابی ماکروپرولاکتین متفاوت باشد به گونه­ای که تا 25% از موارد هیپرپرولاکتینمی ممکن است ناشی از وجود ماکروپرولاکتین باشد. برای جلوگیری از چنین اشتباهاتی یکی از راه‏کارها تکرار کاوش پرولاکتین پس از رسوب ایمنی با پلی اتیلن گلیکول ( polyethylene glycol  immunoprecipitation  ) نمونه سرم می‏باشد.  

عوامل مداخله گر :

·         در موارد نادری، در سطوح بالای پرولاکتین، پدیده هوگ (Hook effect)  مشاهده گشته و منجر به نتایج منفی کاذب می گردد.

·         مقادیر پرولاکتین بیش از مقدار مرجع ممکن است به دلیل وجود ماکرو پرولاکتین (پرولاکتین متصل به ایمونوگلوبولین) باشد.

·         استرس ناشی از بیماری، خواب، تحریک نوک پستان، تروما، جراحی، یا حتی ترس از آزمایش خون موجب افزایش سطح پرولاکتین می شود. در بیمارانی که از خون گیری می ترسند بهتر است ابتدا یک هپارین لاک گذاشته شود و سپس 2 ساعت بعد خونگیری انجام شود.

·         داروهای افزایش دهنده پرولاکتین:  فنوتیازین‏ها، ضد بارداری خوراکی یا OCP، رزرپین، مخدرها، وراپامیل، آنتاگونیست‏های هیستامین، مهارکننده­های منوآمین اکسیداز  (MAOI)، استروژن­ها و آنتی‏هیستامین‏ها.

·         داروهای کاهش دهنده پرولاکتین: مشتقات آلکالوئید ارگوت، کلونیدین، لوودوپا و دوپامین.

توضیحات:

·         در زنان، سطح پرولاکتین بیشتر از 27 نانوگرم بر میلی لیتر در غیاب بارداری و  شیردهی پس از زایمان نشان دهنده هیپرپرولاکتینمی است.

·         مقادیر پرولاکتین در نوزادان تا ده برابر بالغین می رسد.

·         علائم و نشانه های شفاف هیپرپرولاکتینمی در بیماران با سطح پرولاکتین سرم کمتر از  100 نانوگرم بر میلی لیتر اغلب وجود ندارد.

·         بیماری های مرتبط با افزایش سطح پرولاکتین سرم شامل نارسایی کلیه، کم کاری تیروئید درمان نشده، میکرو و ماکرو آدنوم هیپوفیز ترشح کننده پرولاکتین.

·         افزایش سطح خفیف تا متوسط ​​ پرولاکتین سرم یک راهنمای قابل اعتماد برای تعیین یک آدنوم هیپوفیز تولید کننده هورمون پرولاکتین در حال حاضرنمی باشد، در حالی که سطوح بیشتر از  250 نانوگرم بر میلی لیتر معمولاً با یک تومور ترشح کننده پرولاکتین همراه است.

·         پس از شروع درمان پرولاکتینوما، سطح پرولاکتین باید بطور قابل ملاحظه ای در بسیاری از بیماران کاهش یافته باشد؛ در 60٪ تا 80٪ از بیماران، مقادیر پرولاکتین باید به سطح نرمال رسیده باشد .

·         عدم سرکوب سطح پرولاکتین ممکن است نشاندهنده تومورهای مقاوم در برابر درمان معمول آگونیست فعال کننده مرکزی دوپامین باشد. با این حال، زیر مجموعه ای از بیماران با تومور های کوچک شده دارای هیپرپرولاکتینمی مداوم می باشند.

·         بیمارانی که نه کاهش سطح پرولاکتین و نه کوچک شدن تومور را نشان می دهد ممکن است به اقدامات درمانی بیشتری نیاز داشته باشند.

·         اگر علائم و نشانه های هیپرپرولاکتینمی وجود ندارد، ماکرو پرولاکتین باید ارزیابی شود، در چنین مواردی تصویر برداری هیپوفیز مفید نمی باشد.

·         آزمایش مهاری با لوودوپا و تحریکی با TRH یا کلرپرومازین برای بررسی موارد غیر طبیعی ترشح پرولاکتین از هیپوفیز (بویژه آدنوم هیپوفیز) انجام می شود.

          منابع :

1.     کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر

2.     کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير

3.     سايت مايو کلنيک (Mayo mediacal laboratories): http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/8690

4.     سایت ARUPlab: http://ltd.aruplab.com/Tests/Pub/0070115

5.    Tietz Text book of Clinical Chemistry, 3rd ed. Burtis CA and Ashwood ER, eds, Philadelphia, PA: WB Saunders  Co, 1999

6.    Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004, pp: 1094-1095

7.    Norbert W.Tietz, Clinical Guide To Laboratory Tests, Saunders, ISBN 0-7216-8885-3