نام اختصاری: GH                                  

سایر نام ها: اندازه گیری هورمون رشد، هورمون رشد انسانی،هورمون سوماتوتروپین،

Human Growth Hormone, Somatotrophic Hormone, growth hormone level, Growth hormone panel

بخش انجام دهنده: آنالیز هورمون                          

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم، پلاسما  EDTAدار یا هپارینه                          

حجم نمونه مورد نیاز: 0.6 ml

شرایط نمونه گیری:

1.  بیمار نباید تحت استرس یا تنش روحی یا جسمی باشد، زیرا موجب افزایش سطح GH می شود.

2.  بهتر است که بیماران به خوبی استراحت کرده باشند و از نیمه شب صبح آزمایش ناشتا باشند. مصرف آب مجاز است.

3.  روش انجام نمونه گیری را به بیمار شرح دهید.

4.  جهت انجام تست سرکوب گلوکز (شک به GH بالا) بیمار در طول شب ناشتا بوده و در رختخواب برای انجام آزمایش باقی می‏ماند. ابتدا یک نمونة خون گرفته شده و بعد از بلع محلول حاوی 100 گرم گلوکز نیز نمونه‏گیری صورت می‏گیرد.  سطح GH و گلوکز را در دقایق صفر، 30، 60، 90 و 120 دقیقه پس از خوردن گلوکز اندازه گیری کنید.

5.  جهت انجام تست تحریک GHRH به اضافه  GHRP-6، به دنبال یک شب ناشتایی، یک رگ از ساعد بیمار گرفته می‏شود و از طریق انفوزیون محلول کلرید سدیم 150 mmol/L آنرا باز نگه می‏دارید. در زمان صفر،  GHRH به میزان 1mg/kg  به اضافه GHRP-6 به میزان1 mg/kg  بصورت یک بولوس تزریق می‏شود.

6.  حدود دوسوم تولید کل GH طی خواب است؛ بنابراین می توان بیمار را در بیمارستان بستری نموده و ترشح هورمون را در نمونه های خونی که هنگام خواب از بیمار گرفته می شود سنجید.

7.  در صورت کاوش با RIA بیمار نباید اخیراً در معرض ایزوتوپ رادیواکتیو قرار گرفته باشد.   

ملاحظات نمونه گیری:

1. بهتر است نمونه گیری صبح گاه ( 8- 6 صبح پس از خواب راحت شبانه) انجام شود.

2. وضعیت ناشتایی بیمار و زمان نمونه گیری را بر روی برگه آزمایش بنویسید. فعالیت های اخیر بیمار ( مانند خواب، پیاده روی، خوردن) رانیز ذکر نمایید.

3. با رعایت اصول نمونه گیری از بیمار، نمونه خون وریدی گرفته و آن را در لوله  یا ویالهای های با درب قرمز، سبز یا صورتی جمع آوری کنید.

4. برچسب لوله ها را به دقت بر روی آن بچسبانید ( مقابل با زمان نمونه گیری).

5. پس از نمونه گیری، محل  خونگیری را از لحاظ خونریزی یا هماتوم بررسی نمایید.

6. در صورت استعمال داروهای مؤثر بر نتایج آزمایش، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

7.  از جمع آوری نمونه  سرم لیز، ایکتریک و یا لیپمیک اجتناب نمایید.

8. نیمه عمر GH تنها 25-20 دقیقه است. از این رو باید پس از گرفتن فوراً به آزمایشگاه بفرستید.

9. اگر چندین نمونه از یک بیمار گرفته می شود، برای هر نمونه یک ویال یا لوله مجزا در نظر گرفته شود.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      همولیز و لیپمیک شدید نمونه

ü      ذخیره سازی نادرست

ü      نمونه بدون برچسب یا با برچسب اشتباه

شرایط نگهداری:

1.  نمونه خون گرفته شده را در ظرف یک ساعت سانتریفیوژ نموده و سرم را از سلول جدا نمایید، و در ویالهای مخصوص بریزید.

2.  بالافاصله پس از جداسازی نمونه آن را به بخش آنالیز هورمون انتقال داده و تا زمان آزمایش در یخچال یا فریزر قرار دهید.

3.  نمونه در دمای یخچال (2-8^oC) تا یک هفته و در فریزر  (-20^oC) تا 2 الی 3 ماه پایدار است. پایداری نمونه در دمای اتاق 4 ساعت می باشد.

اطلاعات تكميلي: هورمون رشد انسانی از هیپوفیز قدامی به صورت اسپایک‏های کوتاه متعدد و غالباً ثانویه به محرک‏های محیطی ترشح می‏شود. نیمه عمر  GH  در خون تقریباً 20 دقیقه است. حداکثر ترشح GH بعد از شروع خواب عمیق (مراحل III و IV) اتفاق می‏افتد. اسپایک‏های کوچکتر بعد از ورزش و غذا خوردن روی می‏دهد. آزاد شدن GH از هیپوفیز تحت تأثیر سه عامل هیپوتالاموسی است: هورمون آزادکننده  GH (GHRH) ، پپتید – 6 آزادکننده هورمون رشد (GHRP–6) و هورمون مهارکننده (GHIH)GH که پپتید پانکراسی است و به آن سوماتواستاتین هم گفته می‏شود.
در بزرگسالان GH اثرات فیزیولوژیک متعددی داشته و بر روی لیپولیز، سنتز پروتئین، کارکرد قلب، توده عضلات و حجم گلبول قرمز تأثیر دارد. GH اثر خود را مستقیم و غیرمستقیم از طریق فعالیت فاکتورهای رشد شبه انسولین (IGF) که پیشتر سوماتومدین‏ها خوانده می‏شدند اعمال می‏کند. ترشح بیش از حد GH از یک آدنوم هیپوفیز سبب آکرومگالی در بزرگسالان و ژیگانتیسم در اطفال می‏شود. فقدان GH یکی از علل کوتاهی قد در اطفال بوده و در بزرگسالان سبب یک اختلال متابولیک همراه با افزایش چربی بدن، کاهش توده عضلانی، کاهش قدرت عضلانی، کاهش دانسیته استخوان، اختلالات دینامیک‏ لیپوپروتئین و کربوهیدرات و تغییر کارکرد کلیه و قلب می‏شود. 

کاربردهای بالینی:

1.  تشخیص آکرومگالی و ژیگانتیسم و ارزیابی اثر بخشی درمان (در رابطه با آزمون سرکوب گلوکز)

2.  تشخیص کمبود هورمون رشد انسان (در رابطه با آزمون تحریک هورمون رشد)

3.  ارزیابی عملکرد هیپوفیز و پايش اثربخشی درمان برای هورمون رشد اضافي ؛ يا هنگامی که رشد کند در قد، تأخیر در بلوغ (در کودکان)، کاهش تراکم استخوان، کاهش قدرت عضلانی و افزایش لیپیدها (در بزرگسالان)، با تولید ناکافی هورمون رشد مرتبط باشد.

روش مرجع: RIA                                

  روش ارجح: الکتروکمی لومینوسانس (ECLIA)،  IRMA

سایر روشها: EIA، کمی لومینوسانس

مقادیر مرجع: (ng/ml = µg/L)

بند ناف (Cord):              10 – 50 ng/ml نوزادان: 10 – 40 ng/ml              کودکان:  10 ng/ml >

بزرگسالان:    مردان: 5 ng/ml >                 بالای 60 سال:   مردان:  0.4 – 10 ng/ml

                     زنان:  10 ng/ml >                                         زنان: 1 – 14 ng/ml         

تست سرکوب گلوکز:  نمونه دقیقه 60 یا 120 پس از گلوکز، GH کمتر از 2 ng/ml می‏باشد.
تست تحمل انسولین: پاسخ طبیعی بعد از تحریک، حداقل 10 ng/ml است.
سایر تست‏های دینامیک: پاسخ طبیعی بعد از هر کدام از تحریک‏ها حداقل 20 ng/ml  است. 

تفسیر: سطوح افزایش یافته GH در ژیگانتیسم، آکرومگالی، دیابت ملیتوس(DM)، بی اشتهایی عصبی(آنورکسیا نرووزا)، استرس، جراحی عمده، هیپوگلیسمی،   محرومیت از غذا، خواب عمیق، ورزش و سطوح کاهش یافتة آن در ناکفایتی هیپوفیز، کوتولگی (Dwarfism)، هیپرگلیسمی و FTT  دیده می‏شود.  به علت ماهیت ترشح اپیزودیک (دوره ای) هورمون، اندازه‏گیری راندوم GH جهت تعیین فقدان آن کافی نیست.  سطوح بالای هورمون رشد انسانی نشاندهنده احتمال ژیگانتیسم و یا آکرومگالی می باشد، اما باید با تست تحریک و سرکوب آن را تایید کرد.

● تست سرکوب گلوکز جهت بررسی ترشح بیش از حد:GH  ترشح GH به قدری غیرقابل پیش‏بینی و اپیزودیک است. مقادیر GH راندوم سرم ممکن است در فرد مبتلا به آکرومگالی یا ژیگانتیسم طبیعی باشد. کلید تشخیص در این گونه موارد، اثبات سرکوب نشدن GH در پاسخ به یک دوز استاندارد گلوکز است. با استفاده از 100 گرم گلوکز در فرد طبیعی باید GH سرم به زیر 2 ng/ml  برسد.

● تست تحمل انسولین جهت بررسی کمبود GH:   نمونه‏های پایه و راندوم قادر به افتراق بین افراد طبیعی و مبتلایان به فقدان GH نیستند. تست دینامیک استاندارد طلایی در این موارد Insulin Tolerance Test (ITT) است. از آنجایی که ITT خطراتی برای بیمار داشته و نیاز به حضور پزشک دارد ندرتاً مورد استفاده قرار می‏گیرد. سایر تست‏های دینامیک دیگر حساسیت کمتری نسبت به ITT دارند.
 ●تست تحریک GHRH به اضافه GHRP-6 : این ترکیب، قوی‏ترین محرک موجود برای GH است. بیمارانی که پس از تحریک، مقادیر بالای 20 ng/ml  داشته باشند طبیعی در نظر گرفته می‏شوند و در صورتی که کمتر از 10 ng/ml  باشد دچار فقدان تلقی می‏شوند. مقادیر بین ng/ml    10تا 20 ng/ml  هم در منطقه خاکستری بوده و نیاز به بررسی‏های بیشتر دارد. 

تستهای دینامیک (پویا) برای نارسایی هورمون رشد

عوامل مداخله گر :

      اندازه گیری های تصادفی GH شاخص مناسبی برای کمبود GH نمی باشد، زیرا ترشح این هورمون دوره ای است.

      ترشح GH در اثر استرس، ورزش، رژیم غذایی و قند خون پایین، افزایش می یابد. چاقی موجب کاهش ترشح GH می گردد.

      پاسخ بیماران مبتلا به فقدان GH به علت بیماری هیپوتالاموس به GHRH به اضافه GHRP-6 ممکن است طبیعی باشد که در این موارد ITT ممکن است تست مفیدتری باشد.

      اسکن رادیواکتیو طی هفته ی قبل از آزمایش می تواند بر نتایج آزمون به روش رادیوایمیونواسی(RIA) تأثیر بگذارد.

      نمونه شدیداً همولیز و لیپمیک موجب تداخل در نتایج آزمون می گردد.

      داروهایی که ممکن است سطوح GH سرم را بالا ببرند عبارتند از آمفتامین‏ها، بروموکریپتین، آرژ‏نین، دوپامین، کورتیکوتروپین، استروژن­ها، گلوکاگون، هیستامین، انسولین، لوودوپا، متیل دوپا، متی راپون، نیکوتینیک اسید، پروپرانول، وازوپرسین، ضد بارداری خوراکی و داروهایی که می‏توانند سبب کاهش GH سرم شوند عبارتند از کورتیکوستروئیدها، فنوتیازین‏ها، پروبوکل و گلوکز.

توضیحات:

·         اندازه گیری فاکتور 1 رشد شبه انسولین (IGF1) سرم به عنوان اولین تست جهت ارزیابی کمبود یا زیادی ترشح هورمون رشد در کودکی و نوجوانی توصیه می شود. فاصله مرجع برای مراحل تانر در دسترس هستند. علل مشکوک به کوتولگی باید با کمک تست تحریک کننده تشخیص داده شود.

·         این آزمایش به عنوان یک تست غربالگری برای آکرومگالی مفید نیست. IGFI ، سرم ارجح است.

·         سطوح بالای هورمون رشد انسانی نشاندهنده احتمال ژیگانتیسم و یا آکرومگالی می باشد، اما باید با تست تحریک و سرکوب آن را تایید کرد.

·          به علت ماهیت ترشح اپیزودیک (دوره ای) هورمون، اندازه‏گیری راندوم GH جهت تعیین فقدان آن کافی نیست.

·         GH  ماده‏ای است که ممکن است کارایی ورزشکاران را افزایش دهد در نتیجه از نوع recombinant آن به عنوان دوپینگ استفاده می‏شود.

·         سطوح افزایش یافته GH در ژیگانتیسم، آکرومگالی، دیابت ملیتوس(DM)، بی اشتهایی عصبی(آنورکسیا نرووزا)، استرس، جراحی عمده، هیپوگلیسمی، محرومیت از غذا، خواب عمیق، ورزش و سطوح کاهش یافتة آن در ناکفایتی هیپوفیز، کوتولگی (Dwarfism)، هیپرگلیسمی و FTT دیده می‏شود. 

          منابع :

1. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير
2. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
3. سايت مايو کلنيک (Mayo mediacal laboratories): http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/8688

4. سایت ARUPLAB: http://ltd.aruplab.com/Tests/Pub/0070080

5. Tietz Text book of Clinical Chemistry, 3rd ed. Burtis CA and Ashwood ER, eds, Philadelphia, PA: WB Saunders  Co, 1999,

6. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,pp: 662-664

7. Norbert W. Tietz, Clinical Guide to laboratory tests,Saunders 1983,ISBN 0-7216-8885-3, pp: 250-253