نام اختصاری: Folate

سایر نام ها: فولات سرم، اسید فولیک سرم، Pteroylglutamic Acid

بخش انجام دهنده: آنالیز هورمون

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سرم

حجم نمونه مورد نیاز:  0.6 ml

شرایط نمونه گیری:

1. ترجیحاً بیمار 8 ساعت ناشنا باشد.

2. بیمار نباید قبل از انجام آزمایش مشروبات الکلی مصرف نماید.

3. از مصرف قرص اسید فولیک قبل از انجام آزمایش اجتناب نمایید.

4. نمونه‏گیری باید قبل از ترانسفوزیون یا شروع درمان با فولات انجام شود. .

ملاحظات نمونه گیری:

1.  با رعایت اصول نمونه گیری از بیمار نمونه خون وریدی گرفته و آن را در ویال های با درب قرمز  و یا سبز جمع آوری نمایید.

2.  از لیز شدن نمونه اجتناب گردد. زیر ا همولیز موجیب افزایش کاذب سطح فولات سرم می شود.

3.  نمونه گرفته شده را در معرض نور مستقیم قرار ندهید.

4.  محل نمونه گیری را از لحاظ خونریزی بررسی نمایید.

5.  در صورت نمونه گیری در خارج از آزمایشگاه، نمونه را بالافاصله به آزمایشگاه ارسال نمایید.

6.  نمونه خون می بایست در مدت دو ساعت ساتریفیوژ گشته و سرم را در لوله های مخصوصی جدا نمایید.

7.  در صورت استعمال بیمار از  داروهای آنتاگونیست اسید فولیک مانند متوترکسات، ... آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      همولیز سرم

ü      نمونه پلاسما به غیر از پلاسمای هپارینه.

ü      نمونه هایی که برای بیش از 8 ساعت در معرض نور قرار گرفته اند.

ü      بیمارانی که در کمتر از 24 ساعت قبل از نمونه گیری رادیو ایزوتوپ دریافت کرده اند. برای مثال بیمارانی که اسکن ایزوتوپ و یا تست شیلینگ داشته اند.

ü      نمونه های با برچسب اشتباه و یا عدم بر چسب.

شرایط نگهداری:

1.  نمونه در دمای اتاق تا 2 ساعت پایدار است.

2.  نمونه در دمای 4°C برای 24 ساعت پایدار است درغیر این صورت فریز نمایید. نمونه در فریزر (-20°C) تا 3 ماه پایدار است.

3.  نمونه دور از نور مستقیم نگهداری شود.  در صورتی که نمونه بیش از 8 ساعت در معرض نور قرار گرفته باشد، باید مجدداً نمونه گیری گردد.

کاربردهای بالینی:

1.  ردیابی فقدان فولات

2.  پایش درمان با فولات

3.  ارزیابی کم خونی مگالوبلاستیک و ماکروسیتیک

4.  ارزیابی بیماران الکلی و کسانی که به علت چاقی مفرط تحت بای‏پس ژژنوایلئال قرار گرفته‏اند یا کسانی که مبتلا به سندرم لوپ کور روده‏ای هستند.

5.  ارزیابی علت افزایش سطح هموسیستئین خون .

اطلاعات تکمیلی: اسیدفولیک یا pteroylmonoglutamic acid دارای سه جزء است: پتریدین،  P-آمینوبنزوات، و ال – گلوتامیک اسید. در پلاسما 3/1 از اسیدفولیک آزاد بوده در حالیکه 3/2 باقیمانده بصورت غیراختصاصی و سست به پروتئین‏های سرم متصل می‏شود. شکل اصلی فولات در سرم، گلبول­های قرمز و کبد، 5- متیل تتراهیدروفولات (5-methyl-FH4) بوده و کبد محل اصلی ذخیرة آن است. حداقل مورد نیاز روزانه حدود 50 میکروگرم پتروئیل منوگلوتامات یا 400 میکروگرم فولات توتال است. بطور طبیعی فولات‏ها بصورت گسترده در غذاهای گیاهی و حیوانی رژیم غذایی وجود داشته و در رودة باریک جذب می‏گردند. اسیدفولیک اشکال بیولوژیک فعالی دارد که به عنوان کوآنزیم‏ها عمل می‏کنند.

 اسیدفولیک به شکل‏های دی‏هیدرو و تتراهیدرو وجود دارد. احیاء فولات توسط اسیدآسکوربیک یا توسط آنزیم فولات ردوکتاز صورت می‏گیرد. فعالیت بیولوژیک در متابولیسم بافت عبارت است از انتقال یک کربن از شکل تتراهیدروفولات که نیاز به دی‏هیدروفولات ردوکتاز دارد. کوآنزیم‏های فولات در اکسیداسیون – احیاء و واکنش‏های انتقال کربن منفرد از جمله سنتز پورین و پریمیدین و تبدیل اسیدآمینه (مخصوصاً تبدیل هموسیستئین به متیونین) درگیر هستند. فقدان فولات سبب اشکال در بیوسنتز نوکلئوزیدها و در نتیجه کم خونی مگالوبلاستیک می‏گردد. فقدان فولات در حاملگی، مصرف الکل و بعضی داروها از جمله مصرف متوتروکسات شایع است. 

روش مرجع: روش های میکروبیولوژی جهت تعیین فعالیت بیولوژیکی فولات

روش ارجح: RIA CPB

سایر روشها: EIA

مقادیر مرجع: (بر اساس روش RIA)

نوزادان: 7 – 32 ng/ml or µg/L

بالغین: 1.8 – 9.0 ng/ml or µg/L

بالای 60 سال: 2 – 12 ng/ml or µg/L

مقادیر بحرانی: 1.5 ng/ml or µg/L  >

تفسیر: فقدان اسیدفولیک سبب مهار سنتز DNA در سلول­هایی می‏شود که سرعت تقسیم آنها بالاست و در نتیجه منجر به کم خونی ماکروسیتیک و مگالوبلاستیک می‏شود. در حالیکه یک پروتئین اختصاصی متصل شونده به فولات در سرم وجود دارد ولی حدود 90% از فولات به صورت غیرمتصل به پروتئین می‏باشد. در بیماران مبتلا به فقر B12، سطوح فولات بطور شایع بالاست چرا که این ویتامین برای ورود فولات به سلول­های بافت مورد نیاز است. به دنبال فقر B12 یا فولات، سطح هموسیستئین خون ممکن است بالا برود. در افراد مسن وجود حدود 400-600 µg اسیدفولیک در رژیم غذایی سبب کاهش سطح هموسیستئین خون می‏شود. فقدان اسیدفولیک در 33% از حاملگی‏ها، بسیاری از افراد الکلی و بیماران مبتلا به انواع سندرم‏های سوء جذب از جمله سلیاک، کرون، اسپرو و بای‏پس ژژنوایلئال دیده می‏شود. در صورت پایین بودن سطح فولات سرم معنای آن این است که رژیم غذایی بیمار اخیراً‌ از نظر محتوای اسیدفولیک زیر رنج طبیعی بوده و یا جذب اخیر فولات زیر رنج طبیعی بوده ولی دلیل این نیست که بافت‏های بیمار خالی از فولات شده و نیاز به درمان دارد. بنابراین کاوش‏های فولات سرم ارزش پیش‏گویی مثبت ضعیفی جهت تشخیص داشته و باید با احتیاط تفسیر شود.
برنامه ملی غنی‏سازی غلات با اسیدفولیک در ایالات متحده که از سال 1997 اجراء شده سبب افزایش متوسط 4.6 -10 µg/L در سطح سرمی فولات و کاهش متوسط 10.1- 9.4 µmol/L در سطح سرمی هموسیستئین شده است. 

افزایش سطح: کم خونی پرنیسیوز (کم خونی بدخیم) گیاه خواری و انتقال خون با حجم زیاد.

کاهش سطح: سوء تغذیه، سندروم سوء جذب، بارداری، کم خونی مگالوبلاستیک، کم خونی همولیتیک، بدخیمی، بیماری کبدی و بیماری مزمن کلیوی.

عوامل مداخله گر :

·         در روش RIA مصرف رادیو نوکلوئیدها در کمتر از  24 ساعت پیش از انجام ازمایش موجب تداخل در نتایج می گردد.

·         الکل، آمینوپترین، آمینوسالیسیلیک اسید، آمپی‏سیلین، ضد‏مالاریاها، کلرامفنیکل، اریترومایسین، استروژن­ها، ضد بارداری خوراکی(OCP)، پنی‏سیلین، فنوباربیتال، فنی‏توئین و تتراسایکلین‏ها می‏توانند سبب کاهش سطح فولات سرم و آنمی مگالوبلاستیک شوند. 

·         فولات در مواجه با نور از بین می‏رود.

·         تجویز دوز بالای بیوتین (>5 mg/day) 8 ساعت قبل از انجام ازمایش، موجب تداخل در نتایج آزمون می گردد.

·         آنتاگونیست های اسید فولیک، نظیر متوترکسات و پنتامیدین ... موجب کاهش کاذب سطح فولات می گردد.

·          همولیز گلبول­های قرمز بصورت کاذب موجب بالا رفتن سطح فولات سرمی می گردد.

·         نمونه های غیر ناشتا اغلب منجر به افزایش کاذب سطح فولات سرم می گردد.

·          در موارد نادری، بعضی از افراد که در معرض آنتی ژنهای حیوانات قرار دارند، ممکن است آنتی بادی بر ضد این آنتی ژنها در نتایج آزمون تداخل نماید.

·         در بیمارانی که توآماً دچار کمبود اسید فولیک و آهن می باشد، ممکن است آنمی ماکروسیتیک مشاهده نشود. با این وجود آن، اندازه گیری توزیع عرض گلبول قرمز (RDW) به طور تیپیک افزایش یافته است.

·         مصرف اخیر قرص اسید فولیک می تواند مقادیر اسید فولیک را در سطح نرمال افزایش داده و کمبود اسید فولیک سرمی را به طور کاذب پوشش دهد.

توضیحات:

§         جهت اطمینان از کم خونی مگالوبلاستیک، آزمون اسید فولیک را باید به همراه سنجش ویتامین B₁₂  بطور همزمان انجام داد.

§         آزمون فولات اغلب بخشی از ارزیابی بیماران الکلی به منظور بررسی وضع تغذیه ای آنان می باشد. 

§         ذخایر فولات 5 ماه پیش از ظهور کم خونی مگالوبلاستیک تخلیه می شود.

§         روشهای رادیو ایمیونو اسی و آنزیم ایمیونو اسی، معمولترین راههای اندازه گیری اسید فولیک می باشند.

§         اندازه گیری سطح هموسیستئین و سطح اسید متیل مالونیک روش جایگزین برای ارزیابی کمبود فولات می باشد.

§         اندازه گیری سطح فولات گلبول قرمز (RBC folate) جهت تشخیص کمبود ذخایر فولات قابل اعتماد از اندازه گیری سطح فولات سرم می باشد.

§         هیپرسگمنتاسیون نوتروفیل ها  اعلی رقم نرمال بودن فولات RBC یا سرمی نشانگر کمبو ذخایر فولات بدن می باشد.

§         تشخیص قطعی کمبود فولات بر پایه علائم بالینی، آزمایشات کلینیکی، سابقه بیماری و سایر یافته ها استوار است.

          منابع :

1. سایت ملیوکلنیک: http://www. http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/9198
2. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير
3. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر

4. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P: 606-608

5. Norbert W. Tietz, Clinical Guide to laboratory tests,Saunders 1983,ISBN 0-7216-8885-3, P: 204-205

6. Fairbanks VF, Klee GG: Biochemical aspects of hematology. In Tietz Textbook of Clinical Chemistry. Edited by CA Burtis, ER Ashwood. Philadelphia, WB Saunders Company, 1999, pp 1690-1698