نام اختصاری: Factor XI

سایر نام ها: فاکتور انعقادی یازده، فاکتور پیش ماده ترومبوبلاستین، فاکتور ضد هموفیلی C، Factor XI  activity assay

بخش انجام دهنده: هماتولوژی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: پلاسما سیتراته

حجم نمونه مورد نیاز:  2 ml

شرایط نمونه گیری:

1. نیاز به ناشتایی نمی باشد.

از مصرف داروهای ضد انعقادی از قبیل هپارین، کومادین (وارفارین)، هیرودین یا آرگاتروبان چند ساعت قبل از انجام آزماش اجتناب شود..2   

ملاحظات نمونه گیری:

1.        نمونه پلاسما باید در لوله یا ویال های پلاستیکی یا سیلیکونی جمع آوری گردد. هر فاکتور انعقادی درخواست شده باید در ویال های مخصوص به خود جمع آوری گردد.

2.        پس از نمونه گیری، نمونه خون را در لوله های با درپوش آبی حاوی ضد انعقاد سیترات سدیم جمع آوری کنید. لوله را به سریعاً سروته نموده و خوب مخلوط نمایید. نسبت خون کامل به ضد انعقاد 9 به 1 می باشد.

3.        لوله ها باید به خوبی پر شده باشند. نمونه را فوراً به آزمایشگاه و بخش انجام دهنده ارسال نمایید.

4.        در کوتاهترین زمان ممکن، نمونه را در دورrpm  2500- 2000  به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ نموده و  پلاسما را جدا نمایید. بهتر است مجدداً پلاسما را سانتریفیوژ نمایید.

5.        پس از جداسازی پلاسما، فوراً آن را در - 40 ^oC فریز نمایید.

6.        در صورت مصرف هپارین یا وارفارین توسط بیمار، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید. به بیمار اطلاع دهید که مصرف این داروهای ضد انعقاد منجر به نتایج کاذب در جواب آزمایش می گردد.

7.        قبل از نمونه گیری مشخصات بیمار و سابقه ابتلا به هرگونه بیماری را یک فرم جداگانه یادداشت نمایید.

8.        محل خونگیری را از نظر خونریز ی بررسی نمایید (بویژه در بیماران با سابقه کمبود انعقادی). در صورت خونریزی یا هماتوم فوراً به پزشک مربوطه اطلاع دهید.

9.        در صورت نمونه گیری در خارج آزمایشگاه، در کوتاه ترین زمان ممکن نمونه را به آزمایشگاه انتقال دهید. طی انتقال نمونه را بر روی یخ خشک بگذارید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      نمونه همولیز

ü      نمونه لیپمیک

ü      نمونه ایکتریک

ü      نمونه سرم (لخته) یا پلاسما غیر سیتراته.

ü      ذوب و فریز مکرر نمونه.

ü      ماندن نمونه بیش از 4 ساعت در دمای اتاق.

شرایط نگهداری:

1.        نمونه خون را در کوتاهترین زمان ممکن سانتریفیوژ نموده و پلاسما را جدا نمایید..

2.        ماندگاری نمونه پلاسما برای سنجش فاکتور یازده در دمای اتاق، حداکثر 3 ساعت، در دمای یخچال تا 24 ساعت و در -40 ^oC  تا 14 روز پایدار است.

کاربردهای بالینی:

1.  ارزیابی کمبود فاکتور یازده (XI) در مسیر داخلی انعقاد.

2.  جهت تشخیص هموفیلی نوع C.

3.  بررسی طولانی شدن زمان نسبی ترومبوپلاستین فعال شده (Prolanged-a PTT)

روش مرجع: -

روش ارجح: (PTT-based assay)  Activated Partial Thromboplastin Clot-Based Assay

سایر روشها: آزمون های آگلوتیناسیون

مقادیر طبیعی: %60 - %150

ü      بطور طبیعی در نوزادان کامل (Full-term) یا نوزادان نارس سالم ممکن است تا 6 ماه اول تولد، سطوح طبیعی فاکتورXI بیشتر و مساوی 10 درصد افراد بالغ باشد.

اطلاعات تکمیلی:

فاکتور یازده (XI) انعقادی در کبد سنتز شده و نیمه عمر بیولوژیکی آن 60 تا 80 ساعت است.  فاکتور XI یک جزء از مسیر داخلی انعقاد می باشد زمانی که فعال شود فاکتور نه (IX) غیر فعال را فعال می کند. در کمبود فاکتور XI ممکن است زمان ترومبوپلاستین نسبی طولانی شود. کمبود این فاکتور فرد را مستعد به خونریزی خفیف می نماید. اما ارتباط ضعیف میان سطح فعالیت و میزان خونریزی وجود دارد. کمبود مادرزادی فاکتور  XIبروز نسبتا بالایی در میان جمعیت اشکنازی یهودی تبار (هموفیلی C) دارد.

تفسیر: نتایج طبیعی را می تواند به عنوان نتایج قابل اعتماد در نظر گرفت، اما نتیجه کاهش یافته میبایست با دیگر اطلاعات بالینی و آزمایشگاهی مرتبط باشد. تکرار تست ممکن است لازم باشد. کمبود اکتسابی فاکتور XI با بیماری کبدی و به ندرت مهار کننده های انعقادی در ارتباط است. کمبود ارثی ان به دو فرم هموزیگوت با کمتر از 20% فعالیت و فرم هتروزیگوت با 20  تا 60 درصد فعالیت تقسیم می شوند. افراد سالم بالغ دارای%60 ≤ فعالیت می باشند.

عوامل مداخله گر :

·         پلاسمای شدیداً لیپمیک، ایکتریک و همولیز منجر به تداخل در نتایج آزمون می گردند.

·         ماندن نمونه بیش از 4 ساعت در دمای اتاق منجر به کاهش کاذب سطح فاکتور XI می گردد.

·         مصرف داروهای ضد انعقاد از قبیل هپارین و وارفارین منجر به نتایج کاذب می گردد.

·         آلودگی پلاکت ممکن است منجر به نتایج کاذب شود. بنابراین سانتریفیوژ دوباره پلاسما جدا شده در دقت نتایج مؤثر است.

·         دکستران منجر به کاهش کاذب فاکتور XI می گردد.

توضیحات:

·         .  فاکتور XI جزئی از مسیر داخلی انعقاد می باشد.

·         مقادیر کاهش یافته فاکتور XI پلاسمایی به خوبی با خطر خونریزی همبستگی ندارد.

·         در کمبود فاکتور XI ، زمان پروترومبین طبیعی (Normal PT) و  زمان ترومبوبلاستین نسبی غیر طبیعی ( Prolonged PTT) می باشد.

·         خونریزی اغلب اوقات تا زمانی که میزان فعالیت به کمتر از یک درصد نرسد رخ نمی دهد.

          منابع

1. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير.
2. سایت مایوکلنیک: http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/9067
3. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر

4. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P: 418-423

      5. Norbert W. Tietz, Clinical Guide to laboratory tests,Saunders 1983,ISBN 0-7216-8885-3, p:128-129