نام اختصاری: Factor V Leiden

سایر نام ها: فاکتور پنج لیدن، Activated protein C (APC) resistance mutation، Factor V Leiden mutation، Mutated Factor V

بخش انجام دهنده: هماتولوژی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: پلاسما حاوی ضد انعقاد سیترات سدیم (جهت کاوش غربالگری براساس زمان انعقاد) و خون کامل (جهت کاوش براساس  DNA)

حجم نمونه مورد نیاز:  2 ml

شرایط نمونه گیری:

1.  نیاز به ناشتایی نمی باشد.

2.  از مصرف داروهای ضد انعقادی از قبیل هپارین، کومادین (وارفارین)، هیرودین یا آرگاتروبان چند ساعت قبل  از انجام آزماش اجتناب شود.   

   ملاحظات نمونه گیری:

1.  نمونه پلاسما باید در لوله یا ویال های پلاستیکی یا سیلیکونی جمع آوری گردد. هر فاکتور انعقادی درخواست شده باید در ویال های مخصوص به خود جمع آوری گردد.

2.  پس از نمونه گیری، نمونه خون را در لوله های با درپوش آبی حاوی ضد انعقاد سیترات سدیم جمع آوری کنید. لوله را به سریعاً سروته نموده و خوب مخلوط نمایید. نسبت خون کامل به ضد انعقاد 9 به 1 می باشد.

3.  لوله ها باید به خوبی پر شده باشند. نمونه را فوراً به آزمایشگاه و  بخش انجام دهنده ارسال نمایید.

4.  در کوتاهترین زمان ممکن (حداکثر 2 ساعت)، نمونه را در دورrpm  3000- 2500  به مدت 20 دقیقه سانتریفیوژ نموده و  پلاسما را جدا نمایید. بهتر است مجدداً پلاسما را سانتریفیوژ نمایید.

5.  پس از جداسازی پلاسما، بهتر است فوراً آن را در -20 ^oC فریز نمایید.

6.  در صورت مصرف هپارین یا وارفارین توسط بیمار، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید. به بیمار اطلاع دهید که مصرف این داروهای ضد انعقاد منجر به نتایج کاذب در جواب آزمایش می گردد.

7.  قبل از نمونه گیری مشخصات بیمار و سابقه ابتلا به هرگونه بیماری را یک فرم جداگانه یادداشت نمایید.

8.  محل خونگیری را از نظر خونریز ی بررسی نمایید(بویژه در بیماران با سابقه کمبود انعقادی).  در صورت خونریزی یا هماتوم فوراً به پزشک مربوطه اطلاع دهید.

9.  در صورت نمونه گیری در خارج آزمایشگاه، در کوتاه ترین زمان ممکن، نمونه را به آزمایشگاه انتقال دهید. طی انتقال نمونه را بر روی یخ خشک بگذارید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      سرم (نمونه لخته).

ü      پلاسمای غیر سیتراته.

ü      لوله‏ای که به اندازه کافی و مناسب پر نشده باشد.

ü      ارسال نمونه به آزمایشگاه بعد از 4 ساعت.

شرایط نگهداری:

1.  نمونه خون را در کوتاهترین زمان ممکن (حداکثر 2 ساعت)، سانتریفیوژ نمایید.

2.  ماندگاری نمونه در دمای اتاق، حداکثر 8 ساعت، در دمای یخچال تا 24 ساعت و در  -20^oC تا یک ماه پایدار است.

3. در مورد کاوش براساس DNA، نمونه را در حرارت اتاق یا 4^oC نگهداری ‎‏نمایید. 

کاربردهای بالینی:

1.  ارزیابی افرادی که مقاومت به پروتئین C فعال شده دارند.

2.  در طولانی شدن aPTT به علت عدم فعالیت فاکتور پنج، فاکتور پنج لیدن افزایش می یابد .

3.  آزمایش برای حصول اطمینان از این که بیمار در وضعیت پرخطر از نظر بیماریهای ترومبوآمبولیک می‏باشد، مفید است. بویژه در ترومبوز وریدی و آمبولیسم ریوی.

روش مرجع: کاوش فاکتور پنج لیدن براساس PCR

روش ارجح: (PPT- based) Activated Partial Thromboplastin Clot-Based Assay

سایر روشها:   (PT- based) Prothrombin Clot-Based Assay

مقادیر طبیعی:2  ≥

تفسیر:

در افراد طبیعی نسبت  مقاومت به پروتئین C فعال شده معمولاً بیشتر از 2 است در حالی که در افرادی که فاکتور V لیدن دارند این نسبت کمتر از 2 می‏باشد، زیرا فاکتور    V آنها جهش یافته و این مسئله باعث مقاومت فاکتور V به عمل تخریبی پروتئین C می‎شود. اگر نتیجه این تست غیرطبیعی بود، کاوش فاکتور V لیدن براساس PCR انجام می‏گردد که استاندارد طلایی برای آزمایش است. مقاومت به پروتئین C فعال شده شایع‏ترین استعداد ارثی شناخته شده برای ترومبور وریدی است. پروتئین    C فعال شده بطور طبیعی فاکتورهای 5 و 8 فعال شده را از طریق شکستن پروتئولیتیک در بقایای اختصاصی آرژینین تجزیه کرده و در نتیجه انعقاد را مهار می‏کند. افرادی که مقاومت به پروتئین C فعال شده دارند، دارای یک فاکتور 5 جهش یافته هستند که نسبت به فعالیت تجزیه‏ای پروتئین C فعال شده مقاوم است و بیشتر از 95% موارد ناشی از یک جهش نقطه‏ای بوده و به عنوان موتاسیون لیدن شناخته می‏شود.  احتمالاً مقاومت پروتئین C فعال شده (APCR) مهمترین فاکتور خطر ترومبوز است. افزایش خطر در هتروزیگوت‏ها در حدود 7 برابر و در هموزیگوت‏ها حدود 80 برابر است. APCR در بین حدود 20% از بیماران با ترومبوز وریدهای عمقی (DVT) اولیه و در بین حدود 40% از بیماران با ترومبوفیلی دیده می‏شود.

افزایش سطح:  نتایج پاتولوژیک در شرایطی همچون بیماران ترومبوآمبولیک،

عوامل مداخله گر :

§         وجود ضد انعقادهای لوپوسی و هیرودین سبب نتایج غیرصحیح در کاوش‏هایی می­گردد که براساس زمان انعقاد PTT انجام می­شوند ولی بر روی تست‏هایی که براساس DNA انجام می‏شوند تأثیری ندارد. 

§         نمونه سرم یا پلاسمای غیر سیتراته، و نمونه های که بیش از 8 ساعت در دمای اتاق بمانند موجب نتایج کاذب آزمون می گردند.

§         نتایج مثبت کاذب در بیماران با ضد انعقادهای لوپوسی، بارداری، فاکتور  VIII  افزایش یافته یا مصرف کننده های قرص‏های ضد بارداری خوراکی دیده می‏شود.

توضیحات:

·          آزمایش DNA ، فاکتور پنج لیدن (Leiden) را به عنوان عامل مقاومت APC شناسایی می‏کند. 

·         فاکتور پنج لیدن، شکل جهش یافته فاکتور V می باشد.

·         احتمالاً مقاومت پروتئین C فعال شده (APCR) مهمترین فاکتور خطر ترومبوز است. افزایش خطر در هتروزیگوت‏ها در حدود 7 برابر و در هموزیگوت‏ها حدود 80 برابر است. APCR در بین حدود 20% از بیماران با ترومبوز وریدهای عمقی (DVT) اولیه و در بین حدود 40% از بیماران با ترومبوفیلی دیده می‏شود.

·         APCR از طریق یک نوع تغییر یافته aPTT، در حضور و بدون حضور پروتئین C فعال شده (APC) مورد آزمایش قرار می‏گیرد. همچنین آزمایش‏های براساس PT یا سم مار نیز طراحی شده‏اند.

          منابع :

1. سايت مايو کلنيک (Mayo mediacal laboratories): http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/81419
2. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
3. سایت وزارت بهداشت: http://lab.behdasht.gov.ir/test/printTest/7

3. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P: 104-106

4. Heit JA: Thrombophilia: clinical and laboratory assessment and management. In Consultative Hemostasis and Thrombosis. Fourth edition. Edited by CS Kitchens, BM Alving, CM Kessler. Saunders 2012