نام اختصاری:  D-Dimer، FDP

سایر نام ها: دی- دیمر ، قطعه دیمر- D، محصول تجزیه فیبرین

, Fibrin Breakdown Products  Fibrin Degradation Products, Fibrin Degradation fragment

بخش انجام دهنده: ایمونو هماتولوژی

نوع نمونه قابل اندازه گیری:  پلاسما با پلاکت کم، در بعضی کاوش‏ها برای FDP از سرم استفاده می‏شود. 

حجم نمونه مورد نیاز:  1ml

شرایط نمونه گیری:

1.        به بیمار تذکر دهید نیاز به ناشتا بودن نمی باشد.

2.        جهت تهیه پلاسما از ضد انعقاد سیترات سدیم استفاده گردد.

3.        به بیمار تذکر دهید از مصرف داروهای مؤثر بر نتایج آزمایش (داروهای ضد انعقاد) قبل از نمونه گیری اجتناب کند.   

ملاحظات نمونه گیری:

1.  پس از نمونه گیری، نمونه خون را در لوله های با درپوش آبی حاوی ضد انعقاد سیترات سدیم جمع آوری کنید. لوله را سریعاً سروته نموده و خوب مخلوط نمایید. نسبت خون کامل به ضد انعقاد 9 به 1 می باشد.

2.  نمونه پلاسما باید در لوله یا ویال های پلاستیکی یا سیلیکونی جمع آوری گردد. هر فاکتور انعقادی درخواست شده باید در ویال های مخصوص به خود جمع آوری گردد.

3.  لوله ها باید به خوبی پر شده باشند. نمونه را فوراً به آزمایشگاه و بخش انجام دهنده ارسال نمایید.

4.  در کوتاهترین زمان ممکن، نمونه را در دورrpm  2500- 2000  به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ نموده و  پلاسما را جدا نمایید. بهتر است مجدداً پلاسما را سانتریفیوژ نمایید.

5.  در صورت مصرف داروهای ضد انعقاد توسط بیمار، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید. به بیمار اطلاع دهید که مصرف این داروهای ضد انعقاد منجر به نتایج کاذب در جواب آزمایش می گردد.

6.  قبل از نمونه گیری مشخصات بیمار و سابقه ابتلا به هرگونه بیماری را یک فرم جداگانه یادداشت نمایید.

7.  محل خونگیری را از نظر خونریز ی بررسی نمایید (بویژه در بیماران با سابقه کمبود انعقادی). در صورت خونریزی یا هماتوم فوراً به پزشک مربوطه اطلاع دهید.

8.  در صورتی که نمونه گیری در خارج آزمایشگاه انجام گردد، در کوتاه ترین زمان ممکن نمونه را به آزمایشگاه انتقال دهید. طی انتقال نمونه را در مجاورت یخ خشک بگذارید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      نمونه همولیز

ü      نمونه لیپمیک

ü      پلاسما غیر سیتراته

ü      سرم برای تست D-Dimer.

ü      ذوب و فریز مکرر نمونه.

ü      فریز نکردن نمونه پس از 8 ساعت از جمع آوری نمونه.

شرایط نگهداری:

1.  نمونه خون را در کوتاهترین زمان ممکن سانتریفیوژ نمایید.

2.  ماندگاری نمونه در دمای اتاق، حداکثر4ساعت، در دمای یخچال تا 24 ساعت و در  -20 ^oC تا 30 روز پایدار است.

کاربردهای بالینی:

1.  آزمونی بسیار حساس برای تأیید انعقاد منتشر داخل عروقی (DIC) و فیبرینولیز ، بویژه هنگامی که با علائم بالینی و سایر داده های تستهای آزمایشگاهی مرتبط ( شمارش پلاکت، سنجش فیبرینوژن قابل انعقاد و کمپلکس فیبرین مونومر محلول و سنجش های زمان انعقاد نظیر زمان پروترومبین و زمان ترومبوپلاستین نسبی فعال شده) همراه باشد.

2.  کمک به تشخیص آمبولیسم ریوی حاد و ترومبوز ورید عمقی بویژه هنگامی که با علائم بالینی همراه باشد.

اطلاعات تکمیلی:  D-dimers یک FDP اختصاصی است که فقط از تخریب فیبرین توسط پلاسمین تشکیل می‏شود و تخریب فیبرینوژن دست نخورده توسط پلاسمین آن را به وجود نمی‏آورد. بنابراین وجود D-dimers علامت این است که فیبرین تشکیل و بعد تخریب شده است. در مقایسه با آن، یک کاوش مثبت FDP نشان دهندة این است که فیبرین و یا فیبرینوژن توسط پلاسمین تخریب شده‏اند چرا که کاوش FDP محصولات تخریب فیبرین از جمله D-dimers و محصولات تخریب فیبرینوژن را ردیابی می‏نماید.
D-dimers  و FDP می‏توانند در DIC یا ترومبوز از جمله ترومبوز ورید عمقی (DVT) ، آمبولی ریوی PE) ) و انفارکتوس میوکارد (MI) مثبت شوند. این‏ها ممکن است در بیماری کبد هم مثبت شوند که به علت کاهش کلیرانس کبدی خواهد بود. همچنین می‏توانند به دنبال جراحی و به دنبال خونریزی شدید، همودیالیز، اکلامپسی، کریز سلول داسی و سایر شرایط هم بالا روند. مبتلایان به سرطان غالباً D-dimers و FDP مثبت دارند که معمولاً بیانگر یک DIC مزمن خفیف است. 

روش مرجع: -

روش ارجح: سنجش ایمونو توربیدومتریک (Immunoassay Turbidimetric)، کاوشهای الایزا (ELISA)

سایر روشها: کاوش نیمه کمی آگلوتیناسیون گلبول قرمز خون، آگلوتیناسیون لاتکس

مقادیر مرجع:   کمی:0.5 µg/ml :D-Dimer  <   FDP:5 µg/ml  <          کیفی: منفی

تفسیر: D-dimers  یا FDP بخشی از پانل تست‏های درخواستی برای تشخیص DIC هستند. در DIC هم ترومبین و هم پلاسمین تولید می‏شوند که سبب بالا رفتن D-dimers و FDP خواهند شد. در صورتی که از یک روش خیلی حساس استفاده شود، D-dimers  به تشخیص ترومبوز ورید عمقی (DVT) و آمبولی ریوی (PE) کمک خواهد کرد. در صورتی که تست در یک بیمار مشکوک به DVT یا آمبولی ریه مثبت شود پزشک معالج اقدام به انجام تست‏های تشخیصی بیشتری برای DVT یا PE می‏کند، ولی در صورتی که منفی شود براساس وضعیت بالینی و حساسیت کاوش D-dimers احتمال DVT یا PE کمتر مطرح می‏شود و ممکن است تست‏های تشخیصی بیشتری درخواست نشود. ویژگی D-dimers در بیماران بستری نسبت به بیماران سرپایی کمتر است. از سطوح D-dimers برای ارزیابی خطر عود ترومبوآمبولی وریدی استفاده می‏شود.
پایش درمان ترومبولیتیک بطور معمول مورد نیاز نمی‏باشد. بهرحال اگر احتیاج به این کار باشد،  D-dimers و FDP یکی از چندین تستی هستند که جهت تأیید وقوع ترومبولیز (فیبرینولیز) می‏توان انجام داد. FDP  و دی دیمر باید بدنبال درمان ترومبولیتیک افزایش پیدا کنند. از جمله موارد دیگری که باعث افزایش D-dimers و FDP می گردد می توان به فیبرینولیز ثانویه، خونریزی اخیر یا فعال، تروما و ترومبوآمبولیسم شریانی، انسداد عروق در آنمی داسی شکل، حاملگی، بدخیمی و جراحی اخیر اشاره کرد.

عوامل مداخله گر :

§         FDP و D-dimers در حاملگی بطور خفیفی افزایش می‏یابند. لاتکس آگلوتیناسیون دستی و بعضی روش‏های دیگر به قدر کافی حساسیت ندارند و منفی شدن آنها ردکننده DVT یا PE نیست. حتی با استفاده از حساس‏ترین روش‏ها (مثل الایزا) هم در بیمار مبتلا به DVT یا PE ممکن است D-dimers منفی شود.

§         نتایج مثبت کاذب در سطوح بالای  روماتوئید فاکتور (RF) (>50 IU/mL) و افزایش CA 125  در سرطان تخمدان مشاهده شده است.

§         در نمونه های لیپمیک ممکن است در سنجش D-Dimer نتایج منفی کاذب مشاهده گردد. بنابراین نتایج آزمون در نمونه های لیپمیک باید با احتیاط تفسیر شود.

§         FDP  با ورزش سنگین و استرس افزایش می یابد.

§         استرپتوکیناز و اوروکیناز منجر به نتایج مثبت کاذب در FDP می گردد.

توضیحات:

·      فیبرینولیز واکنش طبیعی بدن به ایجاد لخته است.  D-dimersو FDP بر اثر فعالیت پلاسمین بر روی لخته پلی مری ( تجزیه پلیمر فیبرینی) حاصل می شود.

·         هرگاه سیستم‏های انعقاد و فیبرینولیتیک فعال باشند، D-dimers و FDP می‏توانند افزایش یابند. این حالت در شرایط گوناگونی اتفاق می‏افتد و در نتیجه این تست‏ها برای هیچ تشخیصی اختصاصی نخواهند بود.

·          آزمایش ، D-dimers در فیبرینولیز اولیه منفی است. سنجش  D-dimers برای اجزای حاصل از تخریب فیبرین اختصاصی بوده ولی برای فیبرینوژن کاربرد ندارد.

·         استفاده از پلاسما راحت تر و دارای نتایج درستی نسبت به سرم است. فیبرینوژن و اجزاء آن در آزمون D-dimers دخالت نمی کنند.

          منابع :

1. کتاب جامع تجهيزات آزمايشگاهي و فرآورده هاي تشخيصي- دکتر حميد رضا سقا و همکاران- نشر مير
2. کتاب جامع تست هاي تشخيصي و آزمايشگاهي پاگانا- دکتر مهتاب جعفر آبادي آشتياني و همکاران- نشر جامعه نگر
3. سايت مايو کلنيک (Mayo mediacal laboratories): http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Overview/9290

4. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P: 502-504

5. Norbert W. Tietz, Clinical Guide to laboratory tests,Saunders 1983,ISBN 0-7216-8885-3, p: 196-199