نام اختصاری:  Renal Calculi

سایر نام ها: Calcalus Analysis، Analasis of Urinary Calculi، Urinary Calculi Analysis، Nephrolithiasis Analysis

بخش انجام دهنده: ایمونولوژی

نوع نمونه قابل اندازه گیری: سنگ های منشأ گرفته از مثانه، کلیه، پروستات و مجاری ادراری

حجم نمونه مورد نیاز:  نمونه سنگ خشک شده به اندازه دانه نخود

شرایط نمونه گیری:

1. نمونه باید توسط آب مقطر شستشو داده و عاری از خون یا بافت باشد و در ظروف خشک و تمیز به آزمایشگاه ارسال گردد.

2. در صورت لزوم ادرار را فیلتر کرده و سنگ و سنگ ریزه را بازیافت نمایید.

ملاحظات نمونه گیری:

1. دانستن منشأ نمونه سنگ ضروری است.

2.  از برچسب زدن نمونه خودداری نمایید. مواد چسبنده می توانند در اسپکتروسکوپی مادون قرمز تداخل نمایند.

3. در زمان ارسال نمونه، آن را به طور مستقیم در داخل کیسه یا ظروف پلاستیکی قرار ندهید.

موارد عدم پذیرش نمونه:

ü      نمونه حاوی بافت یا خون آغشته به سنگ

ü      ارسال نمونه در ظروف کثیف و مرطوب

ü      سنگ های برچسب دار

شرایط نگهداری: نمونه را در جای خشک و تمییز نگاه دارید. ترجیحاً در دمای اتاق نگهداری شود. ولی می توان در یخچال یا فریزر نیز نگاه داشت.

کاربردهای بالینی:

1.   ارزیابی ترکیب سنگ جهت کاهش ابتلا به سنگهای کلیوی و مجاری ادراری و جلوگیری از رشد سنگهای جدید.

2. کمک به تشخیص زمینه ناهنجاریها و اختلالات سنگ ساز.

روش مرجع: -

روش ارجح: آنالیز کریستالوگرافیک

سایر روشها: آنالیز شیمیایی، اسپکتروسکوپی مادون قرمز، میکروسکوپ پلاریزه، آنالیز پراش پرتو X

 تفسیر: سنگ کلیه یکی از انواع سنگهای ادراری است. سنگ ادراری ممکن است در کلیه، حالب، مثانه و مجرای ادرار باشد، ولی چون در میان مردم سنگ کلیه     بیشتر مصطلح است، ما نیز در این نوشتار از این اصطلاح استفاده کرده ایم. در حقیقت بحث این نوشتار انواع سنگهای ادراری است. حدود 10-5 درصد مردم در طول زندگی مبتلا به سنگ کلیه خواهند شد. حداکثر شیوع سنگ ادراری در مردان در دهه چهارم زندگی و در خانمها در دهه پنجم زندگی است. تجمع کریستالهای ناشی از مواد معدنی رژیم غذائی سبب تشکیل سنگ کلیه می شود. تقسیم بندی سنگهای ادراری به دو نوع صورت می گیرد. یکی بر اساس محل سنگ است و همانطور که در بالا ذکر شد بصورت سنگ کلیه، سنگ حالب، سنگ مثانه و سنگ مجرای ادراری تقسیم می شود.

نوع دیگر تقسیم بندی سنگ ادراری برحسب جنس یا نوع سنگ می باشد. نوع یا جنس سنگ ادراری از اهمیت خیلی زیادی برخوردار است، چون میزان عود، روش درمان و پیش آگهی انواع مختلف سنگ ادراری با هم متفاوت هستند. در یک بیمار مبتلا به سنگ ادراری باید حداکثر تلاش را نمود که بصورت دقیق نوع یا جنس سنگ مشخص شود. انواع سنگهای ادراری بسیار زیاد هستند، ولی مهم ترین آنها به قرار زیر می باشند.
سنگهای حاوی کلسیم: مهترین سنگهای حاوی کلسیم دو نوع هستند: اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم. حدود 80 درصد سنگهای ادراری، سنگهای حاوی کلسیم می باشند و اگزالات کلسیم خیلی شایع تر از فسفات کلسیم (آپاتیت) است. کلسیم یکی از مواد مهم رژیم غذائی روزانه است و در قسمتهای مهم بدن مثل استخوانها و عضلات نقش حیاتی دارد. کلسیمی که توسط استخوانها و عضلات مصرف نمی شود، از راه کلیه ها دفع می گردد. اکثر مردم کلسیم اضافی را از راه کلیه ها دفع می کنند ولی اگر کلسیم در داخل کلیه بماند با سایر املاح ترکیب شده و سبب تشکیل سنگ می شود. هر عاملی که سبب رسوب اگزالات در ادرار شود، سبب تشکیل سنگ اگزالات کلسیمی می شود. بعضی حالات مثل پرکاری غده پاراتیروئید سبب تشکیل سنگ فسفات کلسیمی می شوند. مصرف مقادیر زیادی کلسیم توسط رژیم غذائی معمولی سبب افزایش خطر سنگهای کلسیمی نمی شود، ولی اگر بصورت مکملها مصرف شود، خطر سنگهای کلسیمی را افزایش می دهد. در حقیقت افرادیکه سنگ اگزالات کلسیمی دارند، حتما باید با رژیم غذائی کلسیم مصرف کنند. چون کلسیم در روده به اگزالات متصل شده و سبب دفع آن می شود. افرادیکه دارای سنگ اگزالات کلسیمی هستند، اگر با رژیم غذائی کلسیم مصرف نکنند، میزان سنگ سازی در آنها افزایش می یابد. در داخل ادرار اگزالات 15 برابر قوی تر از کلسیم برای تشکیل سنگ اگزالات کلسیمی می باشد، بنابراین باید حداکثر سعی را کرد که میزان اگزالات ادرار کاهش یابد.

شایعترین علل سنگهای کلسیمی به قرار زیر می باشند:
 • افزایش کلسیم ادرار
o رژیم غذائی پر نمک و پر پروتئین
o افزایش کلسیم خون
o اسیدوز متابولیک مزمن

o منشاء ناشناخته
•  کاهش حجم ادرار
o از دست دادن مزمن آب بدن، مثل اسهال مزمن
o آب و هوای گرم
 • افزایش اسید اوریک ادرار
o مصرف زیاد مواد حاوی پورین
o مصرف زیاد مواد پروتئینی
o نقرس
•  افزایش اگزالات ادرار
o رژیم غذائی کم کلسیم
o رژیم غذائی پر اگزالات
o بیماری ارثی که در آن اگزالات ادرار افزایش می یابد.

• کاهش سیترات ادرار: در ادرار، یکسری مواد سبب کمک به تشکیل سنگ می شوند و یکسری مواد از تشکیل سنگ جلوگیری می کنند، در حقیقت سبب مهار سنگ سازی می شوند. مهمترین ماده مهاری سنگ سازی، سیترات است. مواردیکه سبب کاهش سیترات ادرار می شوند به قرار زیر هستند:
o اسیدوز متابولیک مزمن
o بیماری اسیدوز کلیه
o بیماری التهابی روده

 o منشاء ناشناخته

سنگهای استروویتی: حداکثر 20 درصد سنگهای کلیوی را سنگهای استروویتی (struvite) تشکیل می دهند. اسم دیگر این سنگها، سنگهای عفونی می باشد. آن در افرادی که دارای عفونت مزمن سیستم ادراری هستند، تشکیل می شود. از خصوصیات آن عود سریع و بزرگ شدن سریع است. بنابراین ریشه کن ساختن عفونت ادراری در این بیماران خیلی مهم است. ترکیب این نوع سنگ ادراری منیزیوم آمونیوم فسفات است. این نوع سنگ ادراری در افرادی تشکیل می شود که ادرار آنها حاوی میکروبی است که سبب شکسته شدن اوره ادرار به آمونیوم می گردد. سر دسته آنها سه میکروب به قرار زیر است: پروتئوس، پسودوموناس و کلبسیلا. در این افراد  pH ادرار بیشتر از 7 است (ادرار قلیائی).

سنگهای اسید اوریکی: 3 تا 5 درصد سنگهای کلیوی را تشکیل می دهند. این نوع سنگ موقعی تشکیل می شود که pH ادرار اسیدی شود. اگر در این بیماران ما بیائیم ادرار را قلیائی کنیم، احتمال حل شدن سنگ زیاد است. سنگهای ادراری از نظر رادیولوژی به دو دسته بزرگ تقسیم می شوند. حدود 90 درصد سنگهای ادراری حاجب اشعه ایکس هستند یعنی در رادیوگرافی دیده می شوند. ولی حدود 10 درصد سنگهای ادراری حاجب اشعه ایکس نمی باشند و بنابراین در رادیوگرافی دیده نمی شوند، این نوع سنگها را سنگهای غیر حاجب می گویند. سنگ اسید اوریکی جزو سنگهای غیر حاجب محسوب شده و در رادیوگرافی دیده نمی شود. این بیماران همانهائی هستند که در سونوگرافی سنگ کلیه گزارش می شود، ولی این سنگ در رادیوگرافی دیده نمی شود. هسته سنگهای اسید اوریکی از پورین است که در مواد پروتئینی دیده می شود.  بنابراین اگر شما جزو افرادی هستید که بطور مرتب سنگ اسید اوریکی می سازید، باید پروتین مثل گوشت کمتر مصرف کنید. اگر بدن انسان به هر دلیلی کم آب شود، خطر تشکیل سنگهای اسید اوریکی زیاد می شود. کارگران ساختمانی و یا افرادیکه در مزارع در زیر نور آفتاب کار می کنند، و در طول روز آب کم مصرف می کنند، مستعد ابتلا به سنگ اسید اوریکی هستند. افراد دیگری که مستعد تشکیل سنگ اسید اوریکی می باشند، بیماران میتلا به نقرس هستند. در این افراد اسید اوریک خون افزایش یافته و زیادی آن از راه ادرار دفع می شود. از هر 4 نفر فرد مبتلا به سنگ اسید اوریکی یک نفر مبتلا به نقرس است.

سنگهای سیستینی: کمتر از 2 درصد از سنگهای کلیوی را تشکیل می دهند. سیستین (Cystine) جزو موادی است که در بسیاری از ساختمانهای بدن یافت می شود، مثل عضلات و اعصاب. این نوع سنگ ارثی است و از خصوصیات آن سنگ سازی وسیع در سنین پائین است و اگر بطور مناسب درمان نشود، بسرعت سبب از بین رفتن کلیه ها می شود. علت آن یک نقص مادرزادی است، که سبب ورود مقادیر زیادی سیستین به ادرار می گردد.

سنگهای ناشی از مصرف یعضی از داروها: مصرف عده ای از داروها سبب تشکیل سنگ از جنس همان دارو می شود، مهمترین این داروها عبارتند از  Indinavir، Atazanavir، Guaifenesin، Triamterene،  Silicate شربت های معده حاوی منیزیوم دارای مقادیر زیادی سیلیکات می باشند. داروهائی که حاوی سولفات هستند نیز می توانند سبب تشکیل سنگ ادراری شوند، مهمترین این داروها عبارتند ازSulfasalazine, Sulfadiazine, Acetylsulfamethoxazole, Acetylsulfasoxazole, Acetylsulfaguanidine.

عوامل مداخله گر :

§         نمونه سنگ  حاوی بافت، خون یا برچسب دار (مواد چسبنده).

§         مصرف داروهای رادیوگرافی و یکسری داروهای آنتی بیوتیکی.

توضیحات:

·         حداکثر شیوع سنگ ادراری در مردان در دهه چهارم زندگی و در خانمها در دهه پنجم زندگی است.

·         تجمع کریستالهای ناشی از مواد معدنی رژیم غذائی، سبب تشکیل سنگ کلیه می شود.

·         روش درمان و پیش آگهی انواع مختلف سنگ ادراری با هم متفاوت هستند.

·         آنالیز ادرار می توان اطلاعات مفیدی از جمله شتاسایی کریستالها و وجود گلیولهای قرمز در ادرار را نشان دهد. کشت ادرار اغلب توصیه می شود.

         منابع :

1.        سايت مايو کلنيک (Mayo mediacal laboratories).

2. Lieske JC: Pathophysiology and evaluation of obstructive uropathy. In Smith's Textbook of Endourology. Second edition. Edited by AD Smith, B Gopal Badlani, D Bagley, et al. Hamilton, Ontario, Canada, BC Decker Inc., 2007, pp 101-106

3. Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, 3 rd,Lexi comp,2004,P