🔸هرچند هنوز مطالب بسیاری در مورد اثربخشی واکسن‌های ضد کرونا و یا اثر آن‌ها بر واریانت‌های جدید نمی‌دانیم و تدریجا آن را درمی‌یابیم، اما مطالب زیادی را نیز در مورد safety آنها می‌دانیم. 

🔸تاریخ به ما می‌گوید که عوارض جدی و طولانی واکسن‌ها بسیار کمیاب است و اگر هم عوارض طولانی اتفاق بیافتد معمولا ظرف دو ماه برطرف می‌شود و جدیدترین مثال آن واکسن J&J (جانسون) بر علیه کووید۱۹ بود که برخی به دنبال دریافت آن دچار لخته خون ظرف ۲ هفته از تزریق شدند. وقتی تجویز آن به همین دلیل در آمریکا متوقف شد بیش از ۷ میلیون نفر آن را دریافت نموده بودند. بعد از یک تحقیق طولانی این واکسن به عرصه واکسیناسیون برگشت و به لحاظ آماری safe تشخیص داده شد. تاریخ نشان داده است که چنین اتفاقات و حساسیت‌هایی و شک به safety واکسن‌ها پس از معرفی یک واکسن جدید، ظرف دو ماه پس از آن، امری طبیعی است و مکررا پیش از این نیز اتفاق افتاده است که نمونه معروف آن واکسن خوراکی پولیو در دهه ۱۹۶۰ بود. 

🔸باید بدانیم که تکنولوژی‌های بکار رفته در تولید واکسن کووید۱۹ سابقه چندین ساله داشته و عمدتا شناخته شده می‌باشند. مثلا واکسن‌های mRNA که مادرنا و فایزر از این گروهند و یک دستور را به داخل سلول منتقل می‌کنند، برای چند دهه تحت مطالعه بوده و برای بیماری‌های انفلوانزا، زیکا و هاری بر روی این تکنولوژی کار پژوهشی انجام شده بود. علاوه بر آن از این پلتفرم در درمان سرطان از طریق تحریک سیستم ایمنی نیز کار تحقیقی شده است. 

🔸در مورد واکسن‌های مبتنی بر وکتور آدنوویروسی که در آنها برای انتقال یک ژنوم هدف، از یک ویروس دیگر استفاده می‌گردد، باید گفت که از دهه ۱۹۷۰ میلادی برای ژن درمانی و درمان سرطان‌ها بر روی آنها کار شده و در عرصه واکسن‌سازی نیز بر علیه ابولا، انفلوانزا، زیکا و HIV از این تکنولوژی استفاده گریده.  

🔸همانطور که ذکر شد هرچند این تکنولوژی‌ها شناخته شده هستند اما تاریخچه اطلاعات مستند موجود (facts) در مورد واکسن‌های کووید ۱۹ کوتاه و چند ماهه است، ولی خبرگان و دانشمندان طب و بهداشت آن چ‌ها را بر مبنای همین مستندات کوتاه مدت، تاریخچه تکنولوژی‌ها و اهمیت پاندمی و آسیب‌های بیشمار آن به شدت توصیه می‌کنند. آنها در پاسخ منتقدان عوارض طولانی مدت و یا دیرهنگام واکسن‌های ضد کووید۱۹ به این نکته اشاره دارند که به فکر عوارض طولانی و دیرهنگام خود بیماری کووید۱۹ نیز در صورت ابتلا باشید که در راس آن آسیب دائمی به بافت ریه و یا قلب می‌تواند باشد. برخی دانشمندان سکته‌های مغزی، صرع و بیماری گلن‌باره را نیز از عوارض long term کووید۱۹ می‌دانند. 

🔸خوشبختانه مستندات تجربی (anecdotal) اخیر نشان می‌دهد که مبتلایان به عوارض طولانی‌تر (covid19 long-hauler) در طول زمان رو به بهبود بودند مثلا یک مطاله بریتانیایی (peer-review) نشان داد که تنها ۲۳٪ از دریافت کنندگان واکسن‌ها، عوارضی طولانی مشابه کسانی که واکسینه نشده بودند (۱۵٪) داشتند که به لحاظ آماری significant نبود.  

🔸در همین حال CDC نیز اعلام داشت که عوارض طولانی واکسن‌های کووید۱۹ بسیار نامحتمل و کمیاب است و تاریخ بررسی واکسن‌ها در گذشته نشان داده که عوارض طولانی‌تر و کمیاب واکسن‌ها معمولا حداکثر ظرف ۶ هفته از دریافت آن مرتفع می‌شوند، لذا در حال حاضر FDA دستور مونیتورینگ ۸ هفته‌ای عوارض را صادر نموده است. لازم به ذکر است که تا بحال CDC و یا FDA گزارشی از عوارض long term بیش از ۸ هفته دریافت ننموده‌اند. 

🔺نتیجه می‌گیریم که تا این لحظه و در مجموع بر اساس مستندات موجود خطر long-term side effects برای واکسن‌های کووید۱۹ گزارش نشده است و بر اساس تاریخچه جهانی واکسیناسیون نیز بعید است عوارضی در زمان‌های آینده اتفاق بیافتد که ارزش توقف واکسیناسیون و یا اجتناب از دریافت آن را داشته باشد. به یاد داشته باشیم که عوارض طولانی بیماری کووید۱۹ بسیار شایع‌تر بوده و مکررا گزارش می‌شود و هر از چند گاه یک مورد جدید به لیست عوارض این بیماری مخوف اضافه می‌گردد که یکی از نشانه‌های لزوم دریافت واکسن می‌باشد. در عین حال انتظار می‌رود که دستگاه‌های مسوول عوارض واکسن‌ها را بطریق علمی و مستمر برای تبیین پویای سیاستگذاری واکسیناسیون ثبت نمایند.

✍️ دکتر حسن رودگری

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

کارگروه تازه‌های علمی کرونا 

سازمان نظام پزشکی کشور

منابع

-Missoouri University of Health care/stories

-Institute of Clinical Systems Improvement

-cdc.gov/safety-of-vaccines